Συνέπειες της κατάστασης αυτής είναι πρώτον η επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής που οφείλεται στην ένταση του φαινόμενου του θερμοκηπίου και δεύτερον η απώλεια της βιοποικιλότητας που οφείλεται στον περιορισμό των φυσικών περιοχών, στην κλιματική αλλαγή και σε άλλους παράγοντες. Και τα δύο είναι φυσικά φαινόμενα τα οποία όμως επιταχύνθηκαν δραματικά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Και τα δύο αναγνωρίζονται από όλους (πλην εξαιρέσεων) ως τα δύο πιο δραματικά και επιτακτικά οικολογικά προβλήματα πλανητικής εμβέλειας που θέτουν υπό αμφισβήτηση την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Την ίδια στιγμή, οι τοπικής εμβέλειας περιβαλλοντικές οργανώσεις, ασκούν πολύ έντονη κριτική κατά των λύσεων που ευνοεί το κυρίαρχο σύστημα για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή κυρίως κατά των -βιομηχανικής κλίμακας- Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Συγκεκριμένα για τα μεγάλα αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα, τα ηλιοθερμικά, τους αντλησιοταμιευτήρες, τα μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα, την παλιρροϊκή ενέργεια κ.ά.Επομένως, αν όχι υδρογονάνθρακες και όχι βΑΠΕ, τότε τί; Πως θα έχουμε επαρκή ενέργεια για να κινηθούμε, να ζεσταθούμε και ζήσουμε στον σύγχρονο πολιτισμό μας;
Το ερώτημα είναι αρκετά βασανιστικό και απασχολεί τα τελευταία χρόνια, λιγότερο ή περισσότερο, όλες τις περιβαλλοντικές, οικολογικές και πολιτικές οργανώσεις, ακόμα και τα τοπικά κινήματα. Είναι τόσο ενοχλητικό να κάνεις αυτή την ερώτηση ώστε άλλες οργανώσεις να έχουν καταφύγει στην άρνηση να το απαντήσουν και άλλες να εφευρίσκουν εύκολες απαντήσεις γεμάτες ανακρίβειες και μισές αλήθειες.
Για παράδειγμα, ένα σημαντικό μέρος του κινήματος κατά των βΑΠΕ έχει καταλήξει να προτείνει ως λύση για την παραγωγή ενέργειας την ανάπτυξη νέων σταθμών φυσικού αερίου, πετρελαίου και λιγνίτη. Ένα μέρος της πολιτικής οικολογίας προτείνει ως λύση τη γρήγορη αποβιομηχάνιση και τη βίαιη αποανάπτυξη. Ένα μέρος των αποστόλων της ανάπτυξης προτείνει την πυρηνική ενέργεια (πρόσφατο άρθρο στην Αυγή του ΣΥΡΙΖΑ). Πολλοί, επίσης, είναι αυτοί που εφησυχάζουν εμπιστευόμενοι την τεχνολογική εξέλιξη που θα λύσει όλα τα προβλήματα του ανθρώπου στο απώτερο μέλλον. Ωστόσο αυτές οι απαντήσεις δεν είναι καθόλου πειστικές, εύκολα εντοπίζεις τις αδυναμίες τους και γι' αυτό δεν έχουν απήχηση.
Αντίθετα, το κυρίαρχο αφήγημα ότι ο πολιτισμός μας μπορεί να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή και την υποχώρηση της φύσης, συνεχίζοντας και επεκτείνοντας την υπερκατανάλωση, απλά και μόνο με κινήσεις όπως τα αιολικά πάρκα και τα ηλεκτρικά ΙΧ, μπορεί να είναι γεμάτο τραγικές αντιφάσεις αλλά είναι πειστικό διότι έχει καλή επικοινωνιακή στρατηγική, είναι ευχάριστο να το ακούς, χαϊδεύει τα αυτιά και δεν ξεβολεύει κανέναν και καμία. Έτσι συνεχίζεται απρόσκοπτα η υψηλή οικονομική δραστηριότητα αλλάζοντας συνέχεια κατεύθυνση, πράγμα απολύτως απαραίτητο για την ανανέωση και την επιβίωση του καπιταλισμού.
Γιατί οι αντιδράσεις κατά των βΑΠΕ είναι τόσο έντονες στην Ελλάδα;
Στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη το λαϊκό κίνημα για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι εντυπωσιακά μεγάλο και δυνατό και δεν έχει σοβαρούς προβληματισμούς για το αν και που θα μπουν οι ανεμογεννήτριες; Εδώ οι αντίστοιχες διαμαρτυρίες στους δρόμους είναι της τάξης των 20-30 ανθρώπων. Είναι επειδή εδώ όλα έρχονται με καθυστέρηση εικοσαετίας; Αυτό είναι ένας λόγος αλλά όχι τόσο ισχυρός πια στην εποχή της πληροφορίας. Είναι κυρίως διότι εδώ, στο περιθώριο της αναπτυγμένης δύσης που βρισκόμαστε, εξακολουθούμε να παλεύουμε για τα αυτονόητα και να προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε, πριν από οτιδήποτε άλλο, τη βίαιη μετατροπή της χώρας μας σε ενεργειακή αποικία της Ευρώπης. Μια αποικία των ενεργειακών εταιριών, με νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων, με νέα εργοστάσια ορυκτού αερίου και με υπεράριθμα αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα σε όλη την ύπαιθρο, χωρίς να είναι δική μας επιλογή, χωρίς να μας ρωτήσει κανείς, με αδιαφορία για τις αντιρρήσεις των τοπικών κοινωνιών, σε βάρος της βιοποικιλότητας και του περιβάλλοντος, σε βάρος της ποιότητας της ζωής και σε βάρος της οικονομίας.
Επομένως, οι αντιδράσεις για τα μεγάλα έργα ΑΠΕ είναι το ίδιο δικαιολογημένες με τις αντιδράσεις για άλλα έργα που έχουν δυσανάλογα μεγάλες επιπτώσεις σε σχέση με το αναμενόμενο όφελος και με την φέρουσα ικανότητα των τόπων, όπως είναι οι εξορύξεις, τα μεγάλα φράγματα, οι εκτροπές ποταμών, τα μεγάλα ξενοδοχειακά έργα, τα μεγάλα αεροδρόμια κ,.λπ. Είναι φυσικό όλα αυτά τα κινήματα να συναντώνται και συχνά να αποτελούνται από τους ίδιους ανθρώπους. Και είναι αναμενόμενο να έχουν ενοποιηθεί τα κινήματα που έχουν επίκεντρο τα ζητήματα της ενέργειας και των φυσικών πόρων.
Η προσέγγιση του κινήματος κατά των εξορύξεων με το κίνημα κατά των βΑΠΕ, το προστατεύει από την εύκολη συνθηματολογία για 100% ΑΠΕ και το υποχρεώνει να κάνει ουσιαστική κριτική στο κυρίαρχο οικονομικό σύστημα. Κατ' ανάλογο τρόπο, το κίνημα κατά των βΑΠΕ προστατεύεται από κακοτοπιές που θα το απομόνωναν, όπως η άρνηση της κλιματικής κρίσης και η στροφή σε προτάσεις όπως οι υδρογονάνθρακες, ο λιγνίτης ή ακόμα και η πυρηνική ενέργεια.
Η προσέγγιση αυτών των κινημάτων είναι που δημιούργησε την ανάγκη να δοθούν στο επίμαχο ερώτημα «αν όχι υδρογονάνθρακες και όχι βΑΠΕ, τότε τί;» πειστικές απαντήσεις, με ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, συμβατές με τις πραγματικές ανάγκες των κοινωνιών, συμβατές με την διατήρηση της βιοποικιλότητας και σε αντίθεση με τις προτεραιότητες του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος οι οποίες αγνοούν όλα τα παραπάνω.
Είναι απολύτως βέβαιο ότι η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν μπορεί να προέλθει από ένα μόνο άνθρωπο, ούτε από μόνο μια ομάδα αλλά από την υπεύθυνη και τεκμηριωμένη δουλειά που μπορεί να κάνει ένα ολόκληρο κίνημα που θέλει να ωριμάσει.
Παρακάτω διατυπώνονται μερικές προτάσεις, χάριν συντομίας μόνο σε τίτλους, που ο καθένας από αυτούς θα μπορεί να αναλυθεί με περισσότερες λεπτομέρειες.
Οι προτάσεις για τις ΑΠΕ και το ενεργειακό ζήτημα:
1) Πρωταρχικά μέτρα
Πρωταρχικό είναι να κατανοήσουμε ότι η μάχη για τον έλεγχο της κλιματικής αλλαγής δεν δίνεται μόνο στο πεδίο της ενέργειας και των μεταφορών. Η προστασία της βιοποικιλότητας, η προστασία των δασών από πυρκαγιές και αποδάσωση και ο περιορισμός της εντατικής κτηνοτροφίας είναι το ίδιο σημαντικές.
- Δραστικός έλεγχος της αύξησης της κατανάλωσης για ηλεκτρική ενέργεια μέσα από τον περιορισμό των υπερκαταναλωτικών συνηθειών.
- Σταμάτημα της καταστροφής των τροπικών δασών και των περιοχών άγριας ζωής με αναστροφή των διεθνών συμφωνιών που ενθαρρύνουν την αποδάσωση και με την ουσιαστική στήριξη του τρίτου κόσμου.
- Δραστικός περιορισμός της κτηνοτροφίας μέσα από την κατάργηση των επιδοτήσεων, κίνητρα για τον περιορισμό της κατανάλωσης κρέατος και τη στροφή σε περισσότερο ισορροπημένα πρότυπα διατροφής.
- Ισχυροποίηση της επιρροής που διαθέτει η Ευρώπη για το σταμάτημα των πολέμων και των στρατιωτικών εξοπλισμών.
- Υιοθέτηση όλων των μέτρων που προτείνουν οι διεθνείς οργανισμοί και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις για τον έλεγχο της απώλειας της βιοποικιλότητας, της συρρίκνωση της άγριας ζωής και της συνεχιζόμενης κατάρρευσης των οικοσυστημάτων.
- Ενίσχυση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για όλες τις ηλικίες.
- Επαναπροσδιορισμός των δεικτών της ευημερίας της κοινωνίας: Αντί του ΑΕΠ να εκτιμάται ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης που μετρά δείκτες όπως η πρόσβαση στο καθαρό περιβάλλον και σε κοινούς πόρους όπως το δάσος, το βουνό, το νερό, ο αέρας, η σχέση εισοδήματος και κόστους ζωής, η καλλιέργεια και η ανάδειξη του πολιτισμού κ.ά.
2) Εξοικονόμηση ενέργειας και πόρων
Ο πολιτισμός μας, η κοινωνία, πρέπει επειγόντως να αναγνωρίσει ότι ο δρόμος της μεγέθυνσης, της υπερ-εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, της παραγωγής ρύπων και της αύξησης των ανισοτήτων, οδηγεί σε μια αργή γενοκτονία. Ούτε η «πράσινη» οικονομία, ούτε η τεχνολογία αρκούν για να μας σώσουν από την κλιματική κρίση και την κατάρρευση των οικοσυστημάτων. Είναι περισσότερο αναγκαίο από ποτέ να υιοθετήσουμε τις προτάσεις του κινήματος της αποανάπτυξης (degrowth) για τον περιορισμό της κατανάλωσης, για λιτή ευημερία για όλους/ες.
- Διαρκείς εκστρατείες ενημέρωσης για τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη από τον περιορισμό της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας με οδηγίες για εξοικονόμηση χωρίς απώλειες.
- Κλιμακωτή χρέωση της κατανάλωσης και μέτρα επιβράβευσης της εξοικονόμησης.
- Κίνητρα για μόνωση των κτιρίων και ενεργειακή αναβάθμιση.
- Κίνητρα για μετακίνηση με δημόσια μέσα ή περπάτημα ή ποδήλατο ή ελαφρά μέσα ή διαμοιρασμός των μέσων.
- Βελτίωση και επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου. Ενθάρρυνση της χρήσης του σιδηροδρόμου και του πλοίου αντί του αεροπλάνου. Κίνηση των μέσων μεταφοράς με ΑΠΕ, ηλεκτρισμό και πράσινο υδρογόνο.
- Εφαρμογή της πυραμίδας διαχείρισης των απορριμμάτων με πρόληψη, μείωση, επανάχρηση, ανακύκλωση, κομποστοποίηση.
- Απαγόρευση των συσκευασιών μιας χρήσης από πλαστικό ή άλλα υλικά που παράγονται με ενεργοβόρο τρόπο και καταναλώνουν μη ανανεώσιμους πόρους.
- Απόρριψη της καύσης απορριμμάτων για την παραγωγή ενέργειας.
- Επιστροφή της παραγωγής και της διανομής ενέργειας στο δημόσιο, ως προϋπόθεση για την εξοικονόμηση ενέργειας αφού ο ιδιωτικός τομέας προσβλέπει στην αύξηση της κατανάλωσης και δεν επενδύει στη ποιότητα και στη συντήρηση.
- Κίνητρα για κατασκευή προϊόντων πολλαπλών χρήσεων και ανθεκτικών συσκευών.
- Στήριξη της έρευνας για την ανάπτυξη συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας, ενεργειακής αποδοτικότητας και ήπιας παραγωγής ενέργειας.
- Ψηφιοποίηση των σχέσεων του πολίτη με το κράτος και δραστικός περιορισμός της γραφειοκρατίας για τον περιορισμό των άσκοπων μετακινήσεων.
3) Μέτρα προστασίας και ελέγχου για τις επιπτώσεις από τις ΑΠΕ:
- Αλλαγή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας που σήμερα αποδυναμώνει την προστασία για να διευκολύνει τις επενδύσεις.
- Νέος εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός για την ενέργεια με ανώτατο όριο αποκλειστικά με βάση τις ανάγκες της χώρας. Γεωγραφική κατανομή με βάση το συνδυασμό του δυναμικού ΑΠΕ, την ενεργειακή κατανάλωση ανά κάτοικο και το συγκριτικό οικολογικό κόστος.
- Μετάβαση σε καθεστώς πλήρους δημόσιας χωροθέτησης και προ-αδειοδότησης των κατάλληλων θέσεων για ΑΠΕ μετά από ουσιαστική δημόσια διαβούλευση, με αποτύπωση αιολικού δυναμικού και στοιχείων περιβαλλοντικής ευαισθησίας για το σύνολο της χώρας. Αποφασιστικός ρόλος σε Περιφέρειες και Δήμους για τη βέλτιστη χωροθέτηση. Ο επενδυτής θα αναδεικνύεται με πλειοδοτικό διαγωνισμό.
- Αλλαγή του συστήματος διαβούλευσης ώστε να γίνεται με διαφάνεια, με ουσιαστικό τρόπο και με ανεξάρτητους αξιολογητές των μελετών. Ενίσχυση της αξιοπιστίας των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Υποχρεωτικά μελέτες σωρευτικών επιπτώσεων από γειτονικά έργα. Αυστηροί έλεγχοι για την πλήρη τήρηση των προβλεπόμενων όρων και αξιολόγηση των Περιβαλλοντικών Όρων, αποκλειστικά από τις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες.
- Προώθηση της ενεργειακής δημοκρατίας για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας.
- Ενθάρρυνση της συμμετοχής στην παραγωγή ενέργειας από δήμους και συνεταιριστικά σχήματα.
- Υιοθέτηση των μέτρων που προτείνουν οργανώσεις όπως η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) και η Ορνιθολογική Εταιρεία.
- Εκτός από τις περιοχές Natura, χαρτογράφηση της «ευαισθησίας της άγριας ζωής».
- Ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών μόνο από δημόσιους φορείς.
Ειδικότερα για τα Φωτοβολταϊκά:
- Υποχρεωτική εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες όλων των δημόσιων κτιρίων.
- Διάχυση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στους πολλούς μικρούς παραγωγούς - καταναλωτές με επιδότηση για φωτοβολταϊκά στις στέγες.
- Εξάντληση κάθε διαθέσιμης επιφάνειας για φωτοβολταϊκά σε εθνικές οδούς, αεροδρόμια, πόλεις και βιομηχανικές περιοχές.
- Όχι μεγάλα φωτοβολταϊκά παρά μόνο σε παροπλισμένα λιγνιτωρυχεία.
Ειδικότερα για τα Αιολικά:
- Αλλαγή του Χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ ώστε η χωροθέτηση να στραφεί κυρίως σε περιοχές:
α) με ήδη εκτεταμένη ανθρώπινη παρέμβαση (π.χ. βιομηχανικές και εμπορευματικές ζώνες, λιμάνια, οδικές αρτηρίες κ.λπ.),
β) σε θαλάσσιες περιοχές χαμηλού βάθους, εφόσον δεν επηρεάζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και τους μεταναστευτικούς διαδρόμους των πτηνών και
γ) σε μεγάλες πεδιάδες με καταβολή ενοικίου στους αγρότες.
- Αποκλεισμός των έργων ΑΠΕ και όλων των έργων «Κατηγορίας Α» (είναι όσα ενδέχεται να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον) από τις προστατευόμενες περιοχές. Άμεσα πλήρες πάγωμα μέχρι να ολοκληρωθούν και να θεσμοθετηθούν τα Π.Δ. και τα Διαχειριστικά Σχέδια με τις επιτρεπόμενες χρήσεις αναλυτικά.
- Καθορισμός ανώτατου υψόμετρου στις ορεινές περιοχές.
- Έγκαιρη νομοθεσία για τα πλωτά αιολικά με δημόσια χωροθέτησης και προ-αδειοδότηση των κατάλληλων θαλάσσιων θέσεων.
Χανιά 21 Ιουλίου 2021
Το κείμενο βασίστηκε στην εισήγηση του μέλους της ΟΠΗ Αριστείδη Παπαδάκη στην εκδήλωση με θέμα «Θα γίνουµε ενεργειακή αποικία;» που έγινε στα Χανιά στις 21 Ιουλίου 2021 και διοργανώθηκε από την Πρωτοβουλία Κρήτης Ενάντια στις Εξορύξεις Υδρογονανθράκων, την Αυτόνομη Πρωτοβουλία για τη Γη και την Ελευθερία, το Συντονιστικό Ρεθύμνου Κατά των Βιομηχανικών ΑΠΕ και την Οικολογική Παρέμβαση Ηρακλείου.