18/9/22

Ο πράσινος δήμος είναι ζόρικη υπόθεση

Το κείμενο αυτό γράφτηκε για την εκδήλωση «Σχεδιάζοντας τις πράσινες πόλεις», που έγινε στο πλαίσιο του Greenwave festival την Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου 2022. Μίλησα για τους «πράσινους δήμους» με επίκεντρο τον δήμο μου επειδή αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση καθώς συγκεντρώνει τα περισσότερα προβλήματα μιας σύγχρονης ελληνικής πόλης. Πρόκειται για το Ηράκλειο, μια μικρομέγαλη πόλη της περιφέρειας.

Γνωρίζω καλά με ποιο τρόπο οι πόλεις απομυζούν σπάταλα το χώρο και τους φυσικούς πόρους γύρω τους, επειδή κυριαρχεί η αντίληψη ότι η μοίρα των πόλεων είναι να επεκτείνονται, όπως ακριβώς θεωρείται ότι πρέπει να αναπτύσσεται, αέναα μεγεθυνόμενη, η οικονομία, οι υποδομές, η βιομηχανία, η παραγωγή και η κατανάλωση. Χαρακτηριστική περίπτωση της επέκτασης της πόλης με ταυτόχρονη απομύζηση πόρων από την περιφέρεια είναι η μεταφορά του αεροδρομίου έξω από την πόλη, περίπου 35 χλμ. μακριά μέσα στην ενδοχώρα, καταστρέφοντας την δεύτερη μεγαλύτερη πεδιάδα ενός ορεινού νησιού, προκειμένου να μετατραπεί το παλιό αεροδρόμιο σε κτηματομεσιτικό φιλέτο, το επόμενο «Ελληνικό» που θα ζήσουμε. 

Θυμάμαι όταν στις εκλογές του 2006 ήμουν υποψήφιος στο Δήμο Ηρακλείου, ένας δημοσιογράφος έμεινε έκπληκτος όταν με άκουσε να λέω ότι θέση της παράταξής μας είναι να μην μεγαλώσει άλλο ή πόλη. Θεωρούσε αυτονόητο ότι αν θέλεις το καλό της πόλης σου πρέπει να εργάζεσαι για να μεγαλώνει όλο και περισσότερο. Αυτό το «μεγάλωμα» για το Ηράκλειο ήταν και είναι ένα μια από τις μεγαλύτερες γενεσιουργές αιτίες για τα προβλήματα της πόλης. Τα τελευταία 100 χρόνια μεγάλωσε και επεκτάθηκε εκθετικά και εντελώς άναρχα, δημιουργώντας έναν δεκαπλάσιο και χαώδη οικιστικό ιστό από αυθαίρετες κατοικίες και γειτονιές, σχεδόν χωρίς καθόλου ελεύθερους χώρους και πράσινο, με δρόμους τόσο στενούς όσο ήταν οι χωματόδρομοι όταν χώριζαν χωράφια. Για να γίνει αντιληπτό καλύτερα: Το 1920 ο πληθυσμός της πόλης καθαυτής ήταν 25.000, το 1960, ήταν 60.000 ενώ σήμερα αριθμεί πάνω από 140.000, άλλους 40.000 ο ευρύτερος δήμος Ηρακλείου και ακόμα 20.000 περίπου στην αδιάκοπη συνέχεια του οικιστικού ιστού σε άλλους δήμους. 

Άλλοι λόγοι, επίσης σοβαροί, που το Ηράκλειο αποτελεί μια από τις πιο δύσκολες προκλήσεις όταν μιλάμε για «πράσινη πόλη» και «πράσινο δήμο» είναι η συγκέντρωση του μεγαλύτερου μέρους της οικονομικής δραστηριότητας του νησιού και η κεντρική γεωγραφική του θέση. Ωστόσο το φυσικό περιβάλλον και το ανάγλυφο της περιοχής δεν αποτέλεσαν ποτέ εμπόδιο για την ποιότητα ζωής της πόλης, όσο το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των δημοτών του είναι μόλις δεύτερης γενιάς κάτοικοι του δήμου, έχουν δεύτερη κατοικία στο χωριό τους και δεν αισθάνονται την πόλη και τόσο δική τους. Αν και αυτό είναι ένα κοινό φαινόμενο σε πολλές πόλεις του κόσμου, η αδιαφορία των πολιτών για τα κοινά είναι ένα γενικό κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο στην Ελλάδα και οι δημοτικές αρχές έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης για αυτό, λόγω της συρρίκνωσης των δημόσιων χώρων, τις κακές υπηρεσίες αλλά και τη διαφθορά.

Οφείλω εδώ να πω ότι το Ηράκλειο, αν και χαρακτηρίζεται από τις μεγάλες αυτές αντιθέσεις, είναι μια πόλη που αξίζει να αγαπήσεις, γιατί -παρά τις φήμες- είναι όμορφη, γιατί έχει μια πολυτάραχη ιστορία που τη βλέπεις ανάγλυφη σε κάθε βήμα, γιατί είναι πόλη-λιμάνι, γιατί είναι εξ ανάγκης δεμένη με την αγροτική ενδοχώρα και γιατί είναι γεμάτη νέους και ζωντάνια. Γι’ αυτό της αξίζει να γίνει καλύτερη και σίγουρα πιο πράσινη. 


Ποιες είναι οι μεγάλες προκλήσεις για μια πράσινη δημοτική αρχή


Υποδομές

1) Όλες οι προσπάθειες για πολεοδομικό σχέδιο στον άναρχο οικιστικό ιστό έχουν αποτύχει. Γίνονται σε γραφεία μακριά από τους ενδιαφερόμενους με αποτέλεσμα χιλιάδες ενστάσεις που μπλοκάρουν την εφαρμογή για δεκαετίες. Η διαφθορά στην Πολεοδομία και στα βουλευτικά γραφεία είναι δεδομένη και μέρος του προβλήματος. Η λύση είναι δύσκολη. Χρειάζεται επέκταση και αναθεώρηση των σχεδίων, με οργανωμένη τη συνεργασία με τους δημότες και σοβαρά κίνητρα για διάνοιξη δρόμων και δέσμευση ελεύθερων χώρων. 

2) Όλα ανεξαιρέτως τα ρέματα και οι ποταμοί είναι περιορισμένα και καταπατημένα από δρόμους καταστήματα και σπίτια. Συχνά οι περίοικοι αγνοούν την ύπαρξή τους! Για να περιοριστεί ο κίνδυνος πλημμυρών και να σταματήσει η καταστροφική και αναποτελεσματική ετήσια διαχείριση με μπουλντόζες, πρέπει να γίνει επειγόντως αποκατάσταση της φυσικής ροής και μετατροπή τους σε χώρους περιπάτου με ενδημική άγρια βλάστηση. 

3) Τα δέντρα της πόλης μειώνονται διαρκώς καθώς πέφτουν θύματα της κάκιστης διαχείρισης -η οποία είχε πρόσφατα και ένα τραγικό θύμα- και των δημοτών που θέλουν να φαίνεται καλύτερα η επιχείρησή τους. Στελέχωση της ξεχασμένης Υπηρεσίας Πρασίνου με επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό για να μπορεί να αναλάβει με επάρκεια τη διαχείριση, διατήρηση και πολλαπλασιασμό της βλάστησης στην πόλη. 

4) Η πόλη είναι από τις πρωταθλήτριες πανευρωπαϊκά στην έλλειψη ελεύθερων χώρων και πράσινου. Δυσεπίλυτο πρόβλημα καθώς η γη είναι ακριβή. Χρειάζεται εντατικό πρόγραμμα πολλαπλασιασμού των δημόσιων ελεύθερων χώρων με αστικό πράσινο και εξοπλισμό και χώρων άθλησης σε όλες τις γειτονιές με μακροπρόθεσμο στόχο τα 7,5 τ.μ. ανά κάτοικο. Δυστυχώς η δημοτική αρχή σχεδιάζει με άλλο γνώμονα όπως π.χ. τη δημιουργία κλειστού κολυμβητηρίου διεθνών προδιαγραφών πάνω σε ένα ελεύθερο πράσινο χώρο, μέσα στα στενά δρομάκια μια γειτονιάς. 

5) Τα κυκλοφοριακά προβλήματα -όπως και οι λύσεις τους- είναι οικεία σε πόλεις με πυκνοδομημένο ιστορικό κέντρο. Ωστόσο το Ηράκλειο αγνοεί αυτές τις λύσεις και έχει κυκλοφοριακό πρόβλημα παντού διότι όλη η κίνηση βασίζεται στο ΙΧ με τη δημόσια συγκοινωνία να καλύπτει λιγότερο από το 2% των μετακινήσεων Και το ποδήλατο να βρίσκεται υπό διωγμό. Όπως καταλαβαίνει κανείς υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης για τη βιώσιμη κινητικότητα με καλύτερη δημόσια συγκοινωνία, ποδηλατόδρομους, πεζοδρόμια και πεζοδρομήσεις, περιφερειακές διαδρομές και χώρους στάθμευσης σε συγκοινωνιακούς κόμβους έξω από το κέντρο.

6) Οι διαρροές και κλοπές νερού περνούν το 55%. Αποτέλεσμα η υφαλμύρινση των υδροφορέων από τις γεωτρήσεις και η υπερεκμετάλλευση των υδατικών πόρων πολλά χιλιόμετρα μακριά από την πόλη με μεγάλα φράγματα και διυλιστήρια. Εντατικό πρόγραμμα αποκατάστασης των φθαρμένων δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης με στόχο των περιορισμό των απωλειών κάτω από το 20%. Επιπλέον οι δημόσιες βρύσες είναι εντελώς ανύπαρκτες: άμεση εφαρμογή του νόμου με βρύσες σε κάθε δημόσιο χώρο για να περιοριστεί δραστικά η χρήση εμφιαλωμένου νερού. 

7) Η διαχείριση των απορριμμάτων βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση. Δεκαετίες γεμίζει και επεκτείνεται ο ΧΥΤΑ σε νοικιασμένο χώρο σε απόσταση 50 χλμ. από την πόλη! Η ανακύκλωση είναι σχεδόν ανύπαρκτη και η δημοτική αρχή διαχειρίζεται το πρόβλημα μόνο επικοινωνιακά με πάρκα «κυκλικής οικονομίας». Χρειάζεται νέο ξεκίνημα με πρωτοβουλία του δήμου στη βάση της ορθής διαχείρισης. Σχεδιασμός, χώροι, υποδομές και πόροι υπάρχουν. Λείπει μόνο η βούληση. 


Άνθρωποι

1) Η κατάσταση όσον αφορά την προσβασιμότητα είναι απελπιστική και πρέπει να αντιμετωπιστεί χωρίς υποχωρήσεις. Πρόγραμμα με στόχο την αποκατάσταση όλων των πεζοδρομίων και των διαδρομών της πόλης με συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα και χωρίς σπατάλες. 

2) Οι μειονότητες και οι ευάλωτες ομάδες, οι πρόσφυγες, οι μετανάστες, οι τσιγγάνοι, οι άστεγοι, οι φτωχοί χρειάζονται μια πόλη φιλόξενη κι όχι εχθρική. Η ενδυνάμωση των υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας με πόρους και προσωπικό που νοιάζεται, οι επαρκείς και αξιοπρεπείς υποδομές κάνουν όλους τους δημότες ευχαριστημένους. 

3) Η υπόθεση του καταυλισμού των τσιγγάνων στο Ηράκλειο είναι μια ιστορία κοινωνικού αποκλεισμού αλλά και εξαπάτησης. Χρειάζεται αποκατάσταση της στέγασης των νομάδων τσιγγάνων του δήμου στο μόνιμο και νόμιμο χώρο του καταυλισμού, με ανθρώπινες υποδομές υγιεινής και καθαριότητας και δίκτυα κυκλοφορίας, ενέργειας, ύδρευσης, αποχέτευσης. Πρόγραμμα για την ένταξη όλων των τσιγγανόπουλων στα σχολεία. Θεσμοθέτηση της εκπροσώπησης των τσιγγάνων στο Δημοτικό Συμβούλιο. 


Πολιτική της δημοτικής αρχής

Οι δημοτικές αρχές της πόλης ιστορικά έχουν κάνει θετικές κινήσεις σε επιμέρους ζητήματα, όπως για παράδειγμα στον πολιτισμό, αλλά το μέγεθος των διαχρονικών προβλημάτων της πόλης αποδεικνύει ότι δεν έχουν ασχοληθεί σοβαρά με αυτά. Συχνά στη θέση της πλειοψηφίας εναλλάσσονται οι ομάδες συμφερόντων ενώ οι εκλογές δεν έχουν απολύτως καμία σχέση με τις προγραμματικές θέσεις των συνδυασμών. Οι δημοτικές αρχές είναι κατά κανόνα εγκλωβισμένες σε μια ανεπαρκή διαχείριση χωρίς όραμα, διότι δεν έχουν τη βούληση και τη θέληση να κάνουν κάτι διαφορετικό και κυρίως διότι αποτελούν μέρος του προβλήματος. 

1) Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι άγνωστη έννοια. Ο δημότης δεν ερωτάται ποτέ για τίποτα και έρχεται πάντα αντιμέτωπος με τετελεσμένα γεγονότα. Χρειάζεται θεσμοθέτηση του Συμμετοχικού Σχεδιασμού με ειδική υπηρεσία που θα υλοποιεί και θα διαχειρίζεται δημοκρατικά αυτή τη διαδικασία για κάθε έργο και δράση του δήμου. 

2) Μεγάλο πρόβλημα είναι ότι κάθε νέα δημοτική αρχή δεν μπορεί να συνεργαστεί με τις υπηρεσίες και να εφαρμόσει τα σχέδιά της, όταν έρχεται σε σύγκρουση με παγιωμένες καταστάσεις. Σίγουρα χρειάζεται αντιμετώπιση των περιπτώσεων διαφθοράς, αλλά για την αναδιοργάνωση των υπηρεσιών του δήμου, χρειάζεται καταρχήν να χτιστεί εμπιστοσύνη και να δοθούν κίνητρα για την βελτίωση της λειτουργικότητας, όπως είναι π.χ. η σαφής βελτίωση των συνθηκών εργασίας. 

3) Για την αντιμετώπιση προβλημάτων όπως το κυκλοφοριακό, η καθαριότητα, ο σεβασμός του δημόσιου χώρου, η διαχείριση των αποβλήτων, η διαχείριση του νερού κ.ά. η σύγκρουση με τις επαγγελματικές ομάδες (συντεχνίες) είναι μοιραίο λάθος. Χρειάζεται καταρχήν αποκατάσταση διαρκούς επικοινωνίας, ειρήνη, διαφάνεια και εγκαθίδρυση καλών σχέσεων και εμπιστοσύνης στη βάση της επιδίωξης να είναι όλοι κερδισμένοι. 

4) Καμία δημοτική αρχή δεν μπορεί να «ολοκληρώσει» έργο μέσα σε μια θητεία. Στόχος θα πρέπει να είναι οι δύο θητείες. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να αναγνωρίζει από την αρχή ο δημότης ότι η κατάσταση βελτιώνεται, να υπάρχουν ορατά αποτελέσματα για όλους σε επίπεδο γειτονιάς από την αρχή και το αργότερο σε 3-4 χρόνια. Αυτό είναι δύσκολο για μια δημοτική αρχή που δεν στοχεύει σε έργα βιτρίνας και εντυπωσιασμού αλλά επικεντρώνεται στα προβλήματα της καθημερινότητας. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός βοηθά πολύ σε αυτή την κατεύθυνση. 

Αριστείδης Παπαδάκης