Ένα από τα βασικά αιτήματα των περιβαλλοντικών οργανώσεων ήταν πάντα και εξακολουθεί να είναι, σταδιακά να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τα ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας είτε για τη μετακίνηση είτε για τη μετατροπή τους σε ηλεκτρική ενέργεια για τις κατοικίες και τη βιομηχανία. Και αυτό διότι καύσιμα όπως το κάρβουνο, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα πυρηνικά έχουν δραματικές επιπτώσεις στην υγεία μας, στο φυσικό περιβάλλον, στους φυσικούς πόρους και στο κλίμα.
Έχουν συνέπειες όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση συγκεντρωμένη στον τόπο παραγωγής, οι επιπτώσεις και οι διαρροές κατά την εξόρυξη και τη μεταφορά, το φαινόμενο του θερμοκηπίου από τις εκπομπές αερίων κ.λπ.. Όλα αυτά επηρεάζουν το περιβάλλον, τα νερά, την υγεία μας και το κλίμα. Γνωρίζουμε ότι αυτό είναι δύσκολο να συμβεί σε σύντομο χρονικό διάστημα και οπωσδήποτε θα πρέπει πρώτα να περάσουμε σε μια διαφορετική αντίληψη για τη ζωή όπου θα περιορίσουμε την άμετρη κατανάλωση και παραγωγή. Όπου θα περιορίσουμε την κατανάλωση ενέργειας είτε με μέτρα εξοικονόμησης είτε με περιορισμό των αναγκών μας στο μέτρο των διαθέσιμων πόρων του πλανήτη.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο μέσος πολίτης των δυτικών κοινωνιών καταναλώνει τόσους πόρους που θα χρειαζόταν πολλοί πλανήτες σαν τη γη για να τον ικανοποιήσουν. Γι αυτό υπάρχει κάποιο σοβαρό λάθος σε αυτό το μοντέλο ζωής που ακολουθούμε, γι αυτό λέμε ότι η οικονομική κρίση που περνάμε είναι πρωτίστως μια κρίση πόρων, δηλαδή μια οικολογική κρίση.
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως είναι κυρίως ο ήλιος και ο αέρας, είναι μια λύση για να παράγουμε ενέργεια χωρίς να επιβαρύνουμε τον πλανήτη αρκεί να γίνει αυτό με μέτρο. Και αυτό διότι οι ΑΠΕ έχουν και αυτές μειονεκτήματα:
• Για την κατασκευή τους χρειάζεται επίσης ενέργεια και κατανάλωση φυσικών πόρων που πρέπει να συνυπολογίζεται σε σχέση με τη διάρκεια ζωής τους.
• Είναι στοχαστικές, δηλαδή εξαρτώνται από την παρουσία ήλιου ή αέρα, επομένως, όταν δεν παράγουν, χρειάζεται υποστήριξη από άλλες τεχνολογίες παραγωγής ή αποθήκευσης ενέργειας αντίστοιχης ισχύος.
• Χρειάζονται τεράστιες εκτάσεις για τα φωτοβολταϊκά, τις ανεμογεννήτριες, τα ηλιοθερμικά εργοστάσια και τους αντλησιοταμιευτήρες που δεσμεύονται από άλλες χρήσεις όπως η γεωργία
• Χρειάζεται να ισοπεδωθούν τεράστια γήπεδα, να ανοιχτούν νέοι φαρδιοί δρόμοι και να φτιαχτούν νέα δίκτυα μεταφοράς του ηλεκτρικού ρεύματος, που επιτείνουν το φαινόμενο τις ερημοποίησης και απειλούν τόσο την επάρκεια και την ποιότητα του νερού, όσο και την επισιτιστική ασφάλεια.
• Επιβάλλονται κυριαρχικά στο τοπίο ώστε να υποβαθμίζουν άλλες δραστηριότητες όπως ο τουρισμός.
• Το ότι τα πουλιά πέφτουν πάνω στα φτερά των ανεμογεννητριών και σκοτώνονται ή ότι οι κάτοικοι περιοχών με ανεμογεννήτριες έχουν διάφορα καινούργια προβλήματα που δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς είναι παράπλευρες απώλειες που δεν έχουν εκτιμηθεί αρκετά.
Με λίγα λόγια, οι ΑΠΕ εφαρμοσμένες σε τέτοια έκταση ώστε να μην διαταραχτεί το καταναλωτικό μοντέλο της αέναης μεγέθυνσης σημαίνουν μια διαφορετική επιβάρυνση του πλανήτη, εξίσου επικίνδυνη όσο και η ατμοσφαιρική ρύπανση από τα ορυκτά καύσιμα.
Ας δούμε το παράδειγμα αυτό στην Κρήτη. Στο νησί μας καταναλώνουμε σήμερα ηλεκτρική ενέργεια ισχύος περίπου 800MW που παράγεται κυρίως από γεννήτριες πετρελαίου και σε ένα ποσοστό από ΑΠΕ. Με μια πολιτική εξοικονόμησης (οικονομία στην κατανάλωση, μονώσεις στα κτίρια, τεχνολογίες εξοικονόμησης) η ισχύς αυτή μπορεί να γίνει 600MW. Αν λοιπόν αποφασίσει μια κοινωνία για όλους τους παραπάνω λόγους ότι χρειάζεται σε ένα βαθμό τις ΑΠΕ, θα πρέπει να δει τι μορφές θα επιλέξει από τις ώριμες τεχνολογικά και που θα τις βάλει (χωροταξικό). Στις κορυφογραμμές και στις πεδιάδες ή εκεί που κυρίως καταναλώνεται η ενέργεια, δηλαδή στις στέγες τα φωτοβολταϊκά και πέριξ του αστικού ιστού τις ανεμογεννήτριες;
Αν όμως η κοινωνία δεν έχει κανένα λόγο και άλλοι αποφασίζουν γι αυτήν μπορεί να συμβεί αυτό που συμβαίνει τώρα. Οι ΑΠΕ έχουν έρθει χωρίς μέτρο, με την ίδια άγρια λογική που ήρθε η άναρχη οικιστική ανάπτυξη και όλα τα εκτός φέρουσας ικανότητας μεγάλα έργα. Αυτή τη στιγμή έχουν δοθεί άδειες ισχύος που ξεπερνά τα 6,5 χιλιάδες MW, 10 φορές πάνω από τις ανάγκες του νησιού. Πρόκειται για εγκατάσταση εκατοντάδων ανεμογεννητριών πάνω σε όλες κυριολεκτικά τις κορυφογραμμές, πολλά ηλιοθερμικά και φωτοβολταϊκά πάρκα και αντλησιοταμιευτήρες. Πρόκειται για πόντιση 2, 3 ή περισσότερων καλωδίων διασύνδεσης με το ηπειρωτικό δίκτυο και για ενίσχυση των θερμοηλεκτρικών εργοστασίων που καίνε ορυκτά καύσιμα για να μπορούν να είναι αποδοτικά τα συστήματα των ΑΠΕ. Πρόκειται για μια απόλυτη εκβιομηχανοποίηση του νησιού. Πρόκειται για μια βάναυση επέλαση μεγάλων οικονομικών ομίλων, που θα έχει μόνιμες, καθοριστικές επιπτώσεις στην οικονομία, την κοινωνία, τους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους του νησιού. Η επέλαση αυτή, που εξελίσσεται στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης αγνοώντας την τοπική κοινωνία, έρχεται να ολοκληρώσει την ανατροπή του παραγωγικού προτύπου του νησιού. Η άναρχη ανάπτυξη, η πολιτική υποβάθμισης του πρωτογενή τομέα, η καταστροφή των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου μας χρόνια τώρα δυναμιτίζουν και αποδυναμώνουν αυτό το πρότυπο.
Για την ανεξέλεγκτη χωροθέτηση των έργων αυτών έχει ψηφιστεί νομοθεσία (Χωροταξικό ΑΠΕ, Νόμος για την Επιτάχυνση των ΑΠΕ κ.ά.) που επιτρέπει την εγκατάστασή τους σχεδόν παντού, σε βάρος όλων των παραγωγικών δραστηριοτήτων, σε δασικές εκτάσεις, στις κορυφογραμμές, στη γη υψηλής παραγωγικότητας, στις περιοχές του δικτύου Natura, σε αρχαιολογικούς χώρους όπου δεν υπάρχει κήρυξη ζωνών Α’ απόλυτης προστασίας. Ο χαρακτηρισμός των έργων αυτών ως έργων «εθνικής ωφέλειας», που επιτρέπει τη χωροθέτησή τους σε δασικές εκτάσεις, αναδεικνύει το τεράστιο ζήτημα επίλυσης των ιδιοκτησιακών ζητημάτων, αφού σε πολλές περιπτώσεις οδηγεί σε κατάληψη ιδιωτικής γης για εγκατάσταση των έργων χωρίς τη συναίνεση των ιδιοκτητών της, που οδηγούνται σε μακρόχρονες δικαστικές διαμάχες για να αποδείξουν ότι η γη είναι δική τους, ενώ αυτή έχει ήδη διατεθεί σε χρήση που οι ίδιοι δεν επέλεξαν.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα ενεργειακά έργα που δρομολογούνται καμιά σχέση δεν έχουν με την έννοια και τα πλεονεκτήματα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), πλεονεκτήματα που εξασφαλίζονται μόνο με την αυτοπαραγωγή, τη άμεση διάχυση των ωφελημάτων στην τοπική κοινωνία, την υποστήριξη και όχι την υποκατάσταση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, την εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων.
Εμείς στο δίκτυο συμμετέχουμε για να περιοριστεί η ισχύς των ΑΠΕ μέχρι εκεί που εξυπηρετούν τις ανάγκες του νησιού, να χωροθετηθούν εκεί που ενοχλούν λιγότερο και να επιλεχθούν οι ηπιότερες τεχνολογίες με το μικρότερο εκτόπισμα (π.χ. όχι αντλησιοταμιευτήρες και ηλιοθερμικά) ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον, στους φυσικούς πόρους, στο τοπίο, στην πανίδα, στη γεωργία, στην κτηνοτροφία, στον τουρισμό κ.λπ.. Μιλάμε και για αυτοπαραγωγή. Δηλαδή για μικρές μονάδες αυτοεξυπηρέτησης εκεί που υπάρχει κατανάλωση. Λέμε ότι πρέπει να προηγηθεί σχεδιασμός για την ενέργεια με βάση αυτές τις λογικές και να γίνει ουσιαστική διαβούλευση πριν από οποιαδήποτε απόφαση. Επίσης αγωνιζόμαστε ενάντια στον αυταρχισμό της εξουσίας που θέλει να μας επιβάλει από τα πάνω και με τη βια επιλογές που δε θα υιοθετούσαμε σαν πολίτες ή σαν τοπικές κοινωνίες. Με την ίδια λογική θα ήθελα να είναι γεμάτες φωτοβολταϊκά οι στέγες της πόλης και τα πρώτα χιλιόμετρα της εθνικής οδού ως ηχοφράκτες, συνδεμένα στο δίκτυο. Δε θα με πείραζε καθόλου να υψωνόταν και μερικές ανεμογεννήτριες στα περίχωρα.
Γι όλους τους παραπάνω λόγους το Δίκτυο σήμερα ζητά να σταματήσουν όλα όσα σχεδιάζονται ερήμην των τοπικών κοινωνιών και να ανακληθούν όλες οι άδειες παραγωγής που έχουν δοθεί για ενεργειακά έργα βιομηχανικής κλίμακας. Το δίκτυο πάει ένα βήμα ακόμα πιο πέρα: Ζητά να υπερασπιστούμε τις ντόπιες παραγωγικές δραστηριότητες και τους παραγωγούς του τόπου μας που επιβιώνουν με κόπο και εμπόδια, τις δραστηριότητες που επανεπενδύουν τα κέρδη στον τόπο. Ζητά να αγωνιστούμε για ένα παραγωγικό πρότυπο που θα ταιριάζει στην Κρήτη και θα σέβεται τους φυσικούς και πολιτιστικούς της πόρους και το απαράμιλλο κρητικό τοπίο.
Αριστείδης Παπαδάκης
Γραμματέας της ΟΠΗ