20/2/18

Σκέψεις με αφορμή το κίνημα διαμαρτυρίας ενάντια στην ανάπλαση του Πάρκου Γεωργιάδη στο Ηράκλειο

Πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία του καθηγητή Γιάννη Ζαϊμάκη που έγινε στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Ανδρόγεω στο Ηράκλιο στις 5 Φεβρουαρίου 2018 από την ομάδα «Φυλές του Πάρκου», με θέμα την επικείμενη και αμφιλεγόμενη ανάπλαση του πάρκου Γεωργιάδη που σχεδιάζεται από τη δημοτική αρχή του Ηρακλείου. Στην εκδήλωση μίλησαν επίσης η αρχαιολόγος Λιάνα Σταρίδα, ο διδάκτωρ κοινωνικής και ιστορικής ανθρωπολογίας Γιώργος Νικολακάκης και ο Νίκος Νικηφοράκης από ομάδα «Φυλές του Πάρκου».


«
Ο κορυφαίος κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Παρκ υποστήριξε ότι η πόλη είναι η πιο επιτυχημένη και διαρκής προσπάθεια του ανθρώπου να φτιάξει τον κόσμο του σύμφωνα με τις επιθυμίες του. Σε μεταγενέστερο κείμενο του ο Ντέιβιντ Χάρβει έγραψε πως εάν ο Παρκ είχε δίκιο, αυτό σημαίνει πως το ερώτημα για το τι πόλη θέλουμε να ζούμε δεν μπορεί να διαχωριστεί από το ερώτημα του τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε, τις είδους κοινωνικές σχέσεις θέλουμε να αναπτύσσουμε, τι είδους καθημερινότητα θέλουμε να έχουμε και τι αισθητικές αξίες θέλουμε να κρατήσουμε. Το πρόταγμα του να διατηρήσουμε τον έλεγχο ή να μπορούμε να αλλάζουμε την πόλη είναι αναπόφευκτα αλληλένδετο με την συλλογική δύναμη ενημερωμένων πολιτών να παρεμβαίνουμε και να διαμορφώνουν τους όρους παραγωγής και μετασχηματισμού του αστικού χώρου.

Το κίνημα του δικαιώματος στην πόλη χρωστά πολλά στην εμβληματική εργασία του Γάλλου κοινωνιολόγου και φιλοσόφου Ανρί Λεφέβρ ο οποίος ένα χρόνο πριν το Μάη του 1968 έγραφε το κλασσικό βιβλίο Le Droit là ville: espace et politique, μια κραυγή αγωνίας για την κρίση της καθημερινότητας στις μεγάλες πόλεις της Γαλλίας αλλά και ένα αίτημα για τη δημιουργία εναλλακτικών χώρων και μιας διαφορετικής αστικής ζωής λιγότερο αλλοτριωμένης, με περισσότερο νόημα και ανεπιτήδευτη καινοτομία. Ήταν ένα βιβλίο που έφερνε στο προσκήνιο την αναγκαιότητας διαμόρφωσης ενός κοινωνικού κινήματος που διεκδικούσε μια πόλη της κοινωνικής χειραφέτησης και των κοινών αγαθών.

Το κινήματα πόλης εμφανίζονται στις ανεπτυγμένες χώρες της δύσης και την βόρειο Αμερική στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 ως απάντησης στην κρίση του φορντικού μοντέλου παραγωγής και της όξυνσης των κοινωνικών αντιθέσεων με την περιθωριοποίηση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Συνδέθηκαν με την υπεράσπιση των δημόσιων αγαθών και υποδομών, την κοινωνική προστασία ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και τη συμμετοχή των πολιτών στο σχεδιασμό των πόλεων ασκώντας παράλληλα κριτική στην εμπορευματοποίηση του αστικού χώρου, την ιδιωτικοποίηση υπηρεσιών και στην περιβαλλοντική υποβάθμιση. Είναι μια περίοδος που εμφανίζονται οι πρώτες μορφές κοινωνικών κέντρων και καταλήψεων δημόσιων κτηρίων στις πόλεις, αυτόνομα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι και εναλλακτικές και φεμινιστικές συλλογικότητες συνδεδεμένες με κινήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και κυρίως στη δεκαετία του 1990 το δικαίωμα στην πόλη επανανοηματοδοτείται μέσα στις συνθήκες της κυριαρχίας του δόγματος του νεοφιλελευθερισμού και της αποδόμησης του κοινωνικού κράτους. Η ανάπτυξη μεγάλων εμπορικών κέντρων και επιχειρησιακών σχεδίων ανάπλασης των αστικών χώρων καθώς επίσης και η προώθηση των προγραμμάτων εξευγενισμού αστικών νησίδων που ήταν έξω από τα πρότυπα της αστικής κοσμοθεωρίας ήταν πρακτικές που διευκόλυναν την ολοένα και μεγαλύτερη διείσδυση του κεφαλαίου σε κάθε πτυχή του αστικού τοπίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Στη περίοδο αυτή κινήματα πόλης θα συναντηθούν με κίνημα ενάντια στην φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση προτάσσοντας το σύνθημα μια άλλη πόλη είναι εφικτή. Στη δεκαετία του 2000 τα αστικά περιβάλλοντα τείνουν να ευθυγραμμίζονται ολοένα και περισσότερο με τον ιδεότυπο της νεοφιλελεύθερης πόλης η οποία διαρκώς διογκώνεται και οδηγείται σε μια τάση ιδιωτικοποίησης των δημόσιων αγαθών και χώρων και επιτάχυνσης της εμπορευματοποίησης της αστικής ζωής. Οι επενδύσεις σε φανταχτερά εμπορικά κέντρα, οι τεράστιες παρεμβάσεις σε αναπλάσεις στα ιστορικά κέντρα των πόλεων, τα μέγα-σχέδια για την ανάπτυξη εμπορευματοποιημένων αθλητικών χώρων, ο πολλαπλασιασμός της «ασφαλιστικοποίησης» της αστικής ζωής με επιτηρούμενες και ελεγχόμενες αστικές ζώνες αποτελούν όψεις του μετασχηματισμού της νεοφιλελεύθερης πόλης. Οι πολίτες της πόλης κινούνται σε ρυθμούς εντατικούς ενώ χιλιάδες από αυτούς εργάζονται στο πλαίσιο των ευέλικτων μορφών εργασίας, μιας φιλελευθεροποιημένης αγοράς εργασίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα εμφανίστηκε την τελευταία δεκαετία ένα ρεύμα αντίστασης ενός νεανικού κατά βάση πρεκαριάτου που διεκδικούσε το δικαίωμα στην εργασία σε μια πόλη της κοινωνικής ένταξης. Η πόλη ως ο υλικός χώρος έκφρασης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης γίνεται ένα πεδίο διαμαρτυρίας για τη δημοκρατικοποίηση των διεθνών θεσμών και για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των προσφύγων, των μεταναστών και των νεόφτωχων πληθυσμών που παράγουν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της λιτότητας στη σύγχρονη πόλη.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον το Δικαίωμα στην πόλη είναι το δικαίωμα της κάθε κοινωνικής ομάδας και συλλογικότητας να εμπλέκεται σε όλα τα επίπεδα της λήψης των αποφάσεων που διαμορφώνουν τον κοινωνικό χώρο και την οργάνωση των λειτουργιών της πόλης. Είναι επίσης το δικαίωμα του κάθε πολίτη στην ελεύθερης πρόσβαση στο δημόσιο χώρο της πόλης και το δικαίωμα στη διαφορά: το δικαίωμα διακριτών, αποκλεισμένων ή περιθωριακών ομάδων να οικειοποιείται δημόσιους χώρους και να προβάλλει δημόσια την ταυτότητα τους.

Το Πάρκο Γεωργιάδη στο Ηράκλειο αποτελεί έναν από τους πιο οικείους, και λειτουργικούς χώρους της πόλης. Ένας ανοικτός χώρος όπου δημόσια ζητήματα και διαφωνίες αναπτύσσονται, δημόσιες συναλλαγές και αγορές λαμβάνουν χώρα και μαζί ένας παιχνιδιάρικος συνωστισμός όπου σώματα, λέξεις, δράσεις, λαϊκά θεάματα και προϊόντα είναι σε αμοιβαία έκθεση και επικοινωνία. Το Πάρκο είναι χώρος συνάντησης και υποδοχής των ξένων αλλά και εναλλακτικών συλλογικοτήτων, όπως οι νεοσυσταθείσες με αφορμή τα σχέδια ανάπλασης του χώρου, «Φυλές του Πάρκου». Συλλογικότητες που διαφεύγουν από τις κανονικότητες της ηθικής και της κοσμοθεωρίας των μεσαίων στρωμάτων και διεκδικούν το δημόσιο χώρο που τους αναλογεί στον κοινωνικό ιστό της πόλης.

Το Πάρκο Γεωργιάδη είναι για να χρησιμοποιήσω μια φράση της Άρεντ μια αόρατη νησίδα ελευθερίας σε μια περιοριστική πόλη. Αντίθετα από ψευδο-δημόσιους χώρους όπου στο όνομα της ασφάλειας, της άνεσης και του κέρδους η πολιτική δραστηριότητα και η αδιαμεσολάβητη επικοινωνία έχουν αντικατασταθεί από εμπορευματοποιημένους χώρους θεαμάτων προσαρμοσμένων στη λογική της κατανάλωσης, το Πάρκο διατήρησε την ταυτότητά του μέσα στο χρόνο. Το Πάρκο στη δεκαετία του 1960 υπήρξε μια «αλάνα» για αυτοσχέδια παιχνίδια των παιδιών της περιοχής, στη δεκαετία του 1970 χώρος μαθητικών συναυλιών με ροκ μουσική και χώρος πολιτικής και πολιτιστικής επικοινωνίας πολιτικών νεολαιών της Αριστεράς. Πλησιάζοντας προς το σήμερα το Πάρκο γίνεται ένα χώρος δημόσιων εκδηλώσεων με πολιτικό χαρακτήρα. Τα φεστιβάλ Μay Days, Αντιρρήσεις, Pride Kρήτης, Οι γιορτές των Βιοκαλλιεργητών «Εν Οίκω», οι λαϊκές αγορές του Σαββάτου, οι εκδηλώσεις του Ολοκληρωμένου Συνεταιρισμού είναι μερικά παραδείγματα της ταυτότητας του χώρου και της σημασίας της στην κοινωνική και πολιτική καθημερινότητα της πόλης.

Αν το Πάρκο είναι μια νησίδα ελευθερίας και έκφρασης σε αυτήν την πόλη διαποτισμένη από τις μνήμες και μικρές ιστορίες το ερώτημα είναι γιατί και αυτός ο χώρος, πρέπει να αλλοιωθεί με βάση τα τεχνοκρατικά πλάνα μιας ανάπλασης που φοβάμαι πως δεν μπορεί να μας εγγυηθεί ότι δεν θα αλλοιώσει την ταυτότητα του χώρου και τις κοινότητες συναισθήματος, επικοινωνίας και συλλογικής δράσης που έχουν διαμορφωθεί στο περιβάλλον της.

Για τον Λεφέβρ οι μεγάλες αλλαγές και η πορεία προς μια διαφορετική κοινωνία επεκτείνεται από τις αλλαγές στις σχέσεις παραγωγής αλλά από τους μετασχηματισμούς της κοινωνικής μας καθημερινότητας στο δημόσιο χώρο και στον ελεύθερο χρόνο των πολιτών της σύγχρονη πόλη. Ο Λεφεβρ μας θυμίζει ότι η παραγωγή του χώρου είναι μια κοινωνική κατασκευή που εμπεριέχει πολιτικές διαστάσεις και ιδεολογίες και σε σημαντικό βαθμό καθορίζεται από συσχετισμούς δύναμης. Μια ανοικτή και δημοκρατική πόλη είναι αυτή που δίνει χώρο στα κοινωνικά κινήματα για να αναπαραστήσουν και να προβάλλουν τις ταυτότητες τους, είναι αυτή που σέβεται το δημόσιο χώρο απέναντι στις μεγαλεπήβολα σχέδια των μάνατζερ, των εργολάβων, των τεχνοκρατών, είναι μια πόλη που διεκδικεί το δικαίωμα των πολιτών να αποφασίζουν για τις πόλεις του αύριο που δεν αποκόπτονται βίαια από το παρελθόν τους. Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες για τη διάσωση του Πάρκου Γεωργιάδη μας θυμίζουν πως η συμμετοχή των πολιτών είναι βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της δημοκρατικής πόλης που ονειρευόμαστε ανοικτή στις διαφορετικότητες και τις ετερότητες. Μια πόλη που ενσωματώνει και δεν αποκλείει.

Γιάννης Ζαϊμάκης
Καθηγητής και πρόεδρος στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης

Αναδημοσίευση από https://www.e-dromos.gr/paradeigma-tou-parkou-georgiadi/amp/