14/12/04

ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ ΑΠΟΣΕΛΕΜΗ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ ΤΩΡΑ!

Το φράγμα στον Αποσελέμη:
Η σκοπιμότητα του έργου και οι επιπτώσεις από την πιθανή κατασκευή του.



Περιεχόμενα:
* Ο τόπος.
* Η προϊστορία του φράγματος.
* Οι αντιδράσεις των κατοίκων και του Δήμου Χερσονήσου.
* Σύντομη περιγραφή του έργου.
* Τα βασικά επιχειρήματα του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.
* Η σκοπιμότητα του έργου αμφισβητείται έντονα.
* Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον.
* Οι επιπτώσεις στην κοινωνία την οικονομία και τον πολιτισμό.
* Οι εναλλακτικές προτάσεις.

Ο τόπος.

Ανάμεσα στους νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου υψώνονται τα Λασιθιώτικα βουνά (όρος Δίκτη). Πάνω στα βουνά αυτά απλώνεται το διάσημο και εντυπωσιακό Οροπέδιο Λασιθίου με πολλά χωριά και καλλιέργειες κηπευτικών. Οι έντονες βροχοπτώσεις της περιοχής έχουν σαν αποτέλεσμα πολλές φορές να πλημμυρίζει και να σχηματίζονται εποχιακά τέλματα αναγνωρισμένα από την Ε.Ε. σαν οικότοποι προτεραιότητας για προστασία σύμφωνα με την οδηγία 92/43. Τα πλημμυρικά νερά υποβοηθούμενα από κανάλια, κατασκευασμένα από την εποχή των Ενετών, οδηγούνται σε φυσικούς αποδέκτες στο σημείο «Χώνος» εμπλουτίζοντας τον υδροφόρο ορίζοντα και, αποδεδειγμένα, πλήθος από πηγές στους πρόποδες των λασιθιώτικων βουνών σε ακτίνα δεκάδων χιλιομέτρων.

Η είσοδος στο Οροπέδιο από την πλευρά του Ηρακλείου πραγματοποιείται περνώντας από την πεδιάδα της Λαγκάδας του Δήμου Χερσονήσου. Η Λαγκάδα είναι τόπος με εξαιρετική ομορφιά, με δασωμένους λόφους, πυκνούς ελαιώνες και πλούσια παρόχθια βλάστηση. Περιλαμβάνει τα χωριά Ποταμιές, Σφεντύλι, Αβδού και Γωνιές και την διασχίζει ο χείμαρος του Αποσελέμη που εκβάλει στον κόλπο των Μαλίων, ανάμεσα στον Δήμο Γουβών και τον Δήμο Χερσονήσου. Οι εκβολές του Αποσελέμη είναι υδροβιότοπος διεθνώς καταγεγραμμένος με τον κωδικό 431395000 αλλά αρκετά υποβαθμισμένος.

Η αρχαία πρόσβαση στο Οροπέδιο γινόταν περπατώντας μέσα στο φαράγγι της Αμπέλου ή Γωνιανό φαράγγι και ανεβαίνοντας στο σημείο «Σελί». Ο τόπος αυτός, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, αποτελεί την Προτεινόμενη Περιοχή Κοινοτικού Ενδιαφέροντος «Δίκτη» και την Περιοχή Ειδικής Προστασίας «Δίκτη» του Δικτύου Φύση 2000 (Natura). Κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής κατασκευάστηκε ο σημερινός δρόμος που παρακάμπτει το φαράγγι και περνά από τα χωριά Κράσι και Κερά για να καταλήξει στο Οροπέδιο.

Η προϊστορία του φράγματος.


Ήδη από την δεκαετία του ’60, όταν ο όρος βιώσιμη ανάπτυξη ήταν άγνωστος, οι πολιτικοί υπόσχονταν την κατασκευή ενός φράγματος στον Αποσελέμη. Το 1995 εκφράστηκε επίσημα η πρόθεση της κυβέρνησης να κατασκευάσει το φράγμα με σκοπό την ύδρευση της γειτονικής πόλης (36 χλμ) του Ηρακλείου. Σύμφωνα με την τυπική υποχρέωση που είχαν, παρουσίασαν το έργο στην τοπική κοινωνία για να εξασφαλίσουν την συναίνεσή της. Η παρουσίαση έγινε αποσπασματικά με πολλές ανακρίβειες και ψεύδη και χωρίς να δοθεί η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) στις τοπικές αρχές για ενημέρωση. Οι τοπικές αρχές αρχικά αποδέχθηκαν το έργο και το Υπουργείο ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. πήρε, εντός της ποθητής προθεσμίας, την συναίνεση που ήθελε.

Οι αντιδράσεις των κατοίκων και του Δήμου Χερσονήσου.

Στο επόμενο διάστημα οι κάτοικοι επιδίωξαν και πήραν την Μ.Π.Ε., ενημερώθηκαν καλύτερα και κατάλαβαν ότι εξαπατήθηκαν και ότι δεν πρόκειται για ένα τεχνητό υδροβιότοπο με βλάστηση, παρόχθιες δραστηριότητες, κωπηλατικούς αγώνες, αλιεία και άλλα μυθεύματα που είχαν ακούσει μέχρι τότε, αλλά για ένα τεράστιο και σύνθετο έργο που θα έχει δραματικές περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στην ευρύτερη περιοχή.

Οι κάτοικοι της Λαγκάδας από τα χωριά των Ποταμιών, του Σφεντυλίου, του Αβδού και των Γωνιών αντιλαμβανόμενοι το μέγεθος και τις επιπτώσεις του έργου ξεκίνησαν μια σειρά αγώνων και προσφυγών με σκοπό να το σταματήσουν πριν να είναι αργά. Μέσα από λαϊκές συνελεύσεις εξέλεξαν αντιπροσώπους που σχημάτισαν τοπικές επιτροπές αγώνα και την Συντονιστική Επιτροπή των Κατοίκων της Λαγκάδας Κατά του Φράγματος στον Αποσελέμη. Το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Χερσονήσου και ο Δήμαρχος από την αρχή στάθηκαν στο πλευρό των κατοίκων δηλώνοντας την αντίθεσή τους με το έργο. Εκτός από τις ειρηνικές δημόσιες διαμαρτυρίες, τις επαφές και τις συζητήσεις με τους αρμόδιους, οι κάτοικοι στήριξαν προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας που απορίφθηκαν για τυπικούς λόγους, χωρίς να εξεταστεί η ουσία.

Οι κάτοικοι σήμερα αναζητούν στήριξη και αλληλεγγύη στον αγώνα τους που είναι πιό κρίσιμος από ποτέ: Το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. έχει ήδη απαλλοτριώσει την περιοχή του ταμιευτήρα του φράγματος. Οι προεκλογικές υποσχέσεις για την επανεξέταση της σκοπιμότητας του έργου δεν τηρήθηκαν και το έργο προχωρά στην δημοπράτηση που έχει προγραματιστεί μέσα στον Φεβρουάριο του 2005.

Σύντομη περιγραφή του έργου.


1. Επεμβάσεις στο Οροπέδιο Λασιθίου με την κατασκευή φράγματος και καναλιών για την εκτροπή της ροής των πλημμυρικών νερών από τους φυσικούς τους αποδέκτες προς μια σήραγγα περίπου 850μ. που θα τα οδηγεί μέσα από το φαράγγι της Αμπέλου.

2. Επεμβάσεις μέσα στο φαράγγι της Αμπέλου (Γωνιανό Φαράγγι) όπου, μετά την σήραγγα, θα εντεθεί αγωγός πλάτους 3 μ. και μήκους περίπου 850μ. και θα κατασκευαστεί παράλληλος βοηθητικός δρόμος μέχρι τις κοίτες του χειμάρου Πετράς του Αποσελέμη. Στις επεμβάσεις περιλαμβάνεται και έργο για την ανάσχεση της ορμής των υδάτων.

3. Διαμόρφωση και περιορισμός της πρόσβασης σε όλους τους χειμάρους του Αποσελέμη μέχρι τον ταμιευτήρα του φράγματος.

4. Κατασκευή του ταμιευτήρα χωρητικότητας 32 εκατομμυρίων μ3 με αποψίλωση, εκσκαφή και περιορισμό μιας έκτασης 2.770 στρεμμάτων από το χωριό Αβδού μέχρι το χωριό Ποταμιές με ελαιώνες και άλλες καλλιέργειες καθώς και πλούσια παρόχθια βλάστηση. Η έκταση αυτή διατρέχεται από την επαρχιακή οδό που οδηγεί στο Οροπέδιο Λασιθίου και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το Σφεντύλι, ένα μεσαιωνικό χωριό του οποίου οι κάτοικοι καλούνται να το εγκαταλείψουν, καθώς και μια ιστορική βυζαντινή εκκλησία του 14ου αιώνα.

5. Κατασκευή του φράγματος, λίγα μέτρα πριν το χωριό Ποταμιές, το χωμάτινο πέλμα του οποίου έχει πλάτος 300 μ., μήκος 600 μ., και ύψος 56 μέτρα. Το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού των Ποταμιών βρίσκεται κάτω από την στάθμη των νερών του φράγματος.

6. Κατασκευή αγωγών στις κοίτες του Αποσελέμη μέσα στις Ποταμιές και μέχρι το σχεδιαζόμενο διυλιστήριο.

7. Κατασκευή διυλιστηρίου σε έκταση 55 στρεμμάτων, 7χλμ από το φράγμα και δυτικά του χωριού Χερσόνησος, για τον καθαρισμό των νερών που είναι αρκετά υποβαθμισμένα καθώς είναι επιφανειακά και επιβαρυμένα με φυτοφάρμακα.

8. Κατασκευή νέας επαρχιακής οδού που θα παρακάμπτει το φράγμα και που θα περνά μέσα από ανέπαφες μέχρι τώρα περιοχές που περιλαμβάνουν φαράγγια, δασώδεις λόφους και ελαιώνες.

9. Ένθεση αγωγών μέσα από τις κοίτες του Αποσελέμη μέχρι την παραλιακή ζώνη και από εκεί, παράλληλα με την Εθνική Οδό, δυτικά μέχρι το Ηράκλειο (36χλμ) με σήραγγα 1χλμ και ανατολικά μέχρι τον Άγιο Νικόλαο (32χλμ).

10. Μια σειρά από άλλα μικρότερα βοηθητικά έργα σε όλο το μήκος των επεμβάσεων από το Οροπέδιο Λασιθίου μέχρι τις Ποταμιές.

Το κόστος της κατασκευής του έργου υπολογίζεται να ξεπεράσει κατά πολύ τα 200.000.000 ευρώ!

Τα βασικά επιχειρήματα του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.

- Ισχυρίζονται ότι το έργο θα λύσει το πρόβλημα υδροδότησης του Ηρακλείου και άλλων δήμων. Είναι ένα μεγάλο έργο και πρέπει να κάνουμε μεγάλα έργα που βοηθούν την ανάπτυξη.
- Θεωρούν ότι δεν πρέπει πλέον να χαθούν τα χρήματα που έχουν δεσμευθεί για το έργο.
- Ισχυρίζονται ότι θα λύσουν το πρόβλημα της εποχιακής πλημμύρας στο Οροπέδιο Λασιθίου.

Παρακάτω θα δούμε πως καταρίπτονται οι παραπάνω ισχυρισμοί.

Η σκοπιμότητα του έργου αμφισβητείται έντονα.

Οι αρχικές εκτιμήσεις των μελετητών για απολήψιμη ποσότητα 22.000.000 κυβικών μέτρων (μ3) νερού κατέληξαν από τους ίδιους στα 16 εκ. ενώ άλλοι έγκριτοι επιστήμονες (από το Πανεπιστήμιο Πάτρας, το Μετσόβειο Πολυτεχνείο, τον Οργανισμό Ανάπτυξης Ανατολικής Κρήτης, τον Σύλλογο Γεωλόγων κ.α.) εκτιμούν την ποσότητα αυτή κάτω από τα 10 εκ.. Ο Δήμος Ηρακλείου απαιτεί 17 εκ. και οι υπόλοιποι δήμοι μέχρι και τον Άγιο Νικόλαο άλλα 15 εκ.. Εκτός αυτού έχει ήδη εγκριθεί η κατασκευή μιας νέας λιμνοδεξαμενής 2,5 εκ. μ3 στο Οροπέδιο Λασιθίου που μαζί με την υπάρχουσα 800.000 μ3 περιορίζουν πολύ την τελική απολήψιμη ποσότητα νερών από το φράγμα.

Είναι προφανές ότι οι ποσότητες του νερού που αναμένονται στο φράγμα δεν δικαιολογούν με κανένα τρόπο τα μεγέθη και τις επεμβάσεις που σχεδιάζονται. Το υπέρογκο τελικό κόστος σε σχέση με την ποσότητα και την ποιότητα του νερού είναι δυσανάλογο. Η εμμονή της πολιτείας να γίνει το έργο, που βρίσκει υποστηρικτές κάποιους εργολάβους, δημιουργεί εύλογα ερωτήματα και ανησυχίες. Η απώλεια των χρημάτων που έχουν πιθανόν δεσμευτεί -και που δεν επαρκούν για την ολοκλήρωση του έργου- δεν ευσταθεί σαν δικαιολογία για την έναρξη της κατασκευής του.

Είναι αμφισβητούμενο ακόμα το «πρόβλημα ύδρευσης του Ηρακλείου»: Η ΔΕΥΑΗ απορροφά κάθε χρόνο περίπου 15.000.000 μ3 αλλά μόνο 8.000.000 φτάνουν στους καταναλωτές. Ομολογούν απώλειες μεγαλύτερες από 40%! Εκτός αυτού, έχουν προταθεί πολλές εναλλακτικές λύσεις μεταξύ των οποίων είναι η αξιοποίηση των νερών του Αλμυρού ποταμού, η υδρομαστευτική στοά στην Ίδη και ο εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα (και των γεωτρήσεων) με μικρά ανασχετικά έργα στους γύρω ορεινούς όγκους με παράλληλο περιορισμό της ελεύθερης βόσκησης και αναδάσωση.

Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Οι μεγάλης έκτασης επεμβάσεις που σχεδιάζονται στο Οροπέδιο Λασιθίου θα βλάψουν καίρια τα εποχικά τέλματα που δημιουργούνται από τα πλημμυρικά νερά, δηλαδή ένα Οικότοπο Προτεραιότητας για Προστασία σύμφωνα με την οδηγία 92/43 της EOK. Τα έργα στο Γωνιανό φαράγγι θα βλάψουν μια μεγάλη έκταση με δασική βλάστηση, πλούσια πανίδα και σπάνια ορνιθοπανίδα. Οι περιοχές αυτές ανήκουν κατά το μεγαλύτερο τμήμα τους στην προτεινόμενη Περιοχή Κοινοτικού Ενδιαφέροντος και Προστασίας «Δίκτη» του Δικτύου Natura 2000 και έχουν εξαιρετική σημασία σαν οικοσυστήματα.

Ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις θα υπάρξουν επίσης στους υπόγειους υδροφορείς που τροφοδοτούνται από τα νερά του Οροπεδίου με αποτέλεσμα να στερηθούν το νερό και να απειληθούν με υφαλμύρωση πολλές πηγές και γεωτρήσεις στα λασιθιώτικα βουνά και στην περιφέρειά τους (όπως Καστέλλι, Αρκαλοχώρι, Γούβες, Χερσόνησος καθώς και Λακώνια, Κριτσά), πράγμα που θα έχει αρνητική επίδραση και σε άλλα οικοσυστήματα. Οι επιπτώσεις αυτές γίνονται εύκολα αντιληπτές από την πρόσφατη μελέτη ιχνηθέτησης των καταβοθρών του Χώνου στο Οροπέδιο που έκανε το ΙΓΜΕ.

Όσον αφορά το φράγμα και τον ταμιευτήρα στον Αποσελέμη το βασικό πρόβλημα είναι το μεγάλο μέγεθος. Σήμερα η κοιλάδα είναι πλούσιος τόπος για πολλά είδη ορνιθοπανίδας-πανίδας και χλωρίδας. Η μεγάλη έκταση, το βάθος, η μορφή του ταμιευτήρα με τις αποψιλώσεις και οι συχνές και μεγάλες αλλαγές της στάθμης των νερών, δεν εξυπηρετούν την πλειοψηφία των υδροβίων και παρυδάτιων πουλιών και γενικά ο σημαντικός για τον νομό οικολογικός πλούτος της περιοχής θα υποβαθμιστεί.

Επιπλέον προβλήματα σε μεγαλύτερη έκταση θα υπάρξουν από την κατασκευή του παρακαμπτήριου δρόμου, των παράδρομων, των εκσκαφών για υλικά, την κατασκευή του διυλιστηρίου και την ένθεση των αγωγών.

Σημαντική αρνητική επίδραση ομολογείται από τους μελετητές ότι θα έχει η λειτουργία του φράγματος στις περιοχές κατάντι του έργου και κυρίως στις Ποταμιές και στον αναγνωρισμένο διεθνώς για την σπουδαιότητά του υδροβιότοπο των εκβολών του Αποσελέμη.

Το σύνολο αυτών των μεγάλης κλίμακας επεμβάσεων θα είναι αρνητικό για το περιβάλλον και μη αναστρέψιμο. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με κάθε έννοια βιώσιμης ανάπτυξης.

Οι επιπτώσεις στην κοινωνία την οικονομία και τον πολιτισμό.

Εξαφανίζεται ολοσχερώς το Σφεντύλι, ένα μεσαιωνικό χωριό με αξιόλογη αρχιτεκτονική και περίπου 80 κατοίκους. Απειλείται σε περίπτωση θραύσης του φράγματος το χωριό Ποταμιές, οι κάτοικοι του οποίου, χωρίς να έχουν ενημερωθεί ποτέ, καλούνται να ζήσουν κάτω από αυτόν τον εφιάλτη ενώ μελέτη του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. προτείνει την μετεγκατάστασή τους. Κατακλύζεται βυζαντινή εκκλησία του 14ου αιώνα με τοιχογραφίες των αδελφών Φωκά.

‘Ενα μεγάλο μέρος των κατοίκων της Λαγκάδας αποστερείται από την γεωργική γη του (2.770 στρέμματα) και καλείται να αλλάξει τρόπο ζωής ή να εγκαταλείψει τον τόπο του. Μεγάλο πλήγμα υφίσταται ο κοινωνικός ιστός της περιοχής καθώς πολλά συστατικά του αλλοιώνονται ή εξαφανίζονται οριστικά.

Ακυρώνεται κάθε προοπτική ήπιας ανάπτυξης της περιοχής. Η Λαγκάδα θα μπορούσε να αποτελέσει την ανάσα για την κορεσμένη τουριστική οικονομία της Χερσονήσου και γενικά του βορειοανατολικού τμήματος του Νομού Ηρακλείου, με την προστασία της φυσικής ομορφιάς της και την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού και άλλων δραστηριοτήτων.

Οι δραματικές αυτές επιπτώσεις δεν έχουν εκτιμηθεί από τους μελετητές. Το έργο δεν έχει την απαραίτητη συναίνεση των κατοίκων και αποτελεί καταλήστευση των φυσικών πόρων μιας περιοχής σε όφελος μιας άλλης, πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές της δημοκρατίας και της προστασίας των δικαιωμάτων του πολίτη.

Οι εναλλακτικές προτάσεις.

Πιστεύουμε ότι το πρόβλημα της επαρκούς και διαρκούς ύδρευσης του Ηρακλείου δεν πρόκειται να λυθεί με το φράγμα στον Αποσελέμη. Γι’ αυτό προτείνουμε:

α) Την ουσιαστική βελτίωση του δικτύου ύδρευσης της πόλης του Ηρακλείου που έχει απώλειες 35-40% (!) και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την μείωση της σπατάλης, ενέργειες που θα εξοικονομήσουν πολλά εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.

β) Την αξιοποίηση άλλων υδατικών πόρων όπως ο Αλμυρός ποταμός που μπορεί να δώσει πολύ περισσότερο νερό, καλύτερης ποιότητας, με πολύ μικρότερο περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος με την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών αφαλάτωσης.

γ) Την αξιοποίηση των προτάσεων για τον εμπλουτισμό των υπόγειων νερών στις κοιλάδες του Καστελίου και της Λαγκάδας με ήπιες επεμβάσεις. Ακόμη, η κατασκευή μικρού συστήματος φραγμάτων για την συγκράτηση των πλημμυρικών νερών της λεκάνης του Αποσελέμη θα μπορούσε να παίξει σπουδαίο ρόλο στην βελτίωση των συνθηκών για το περιβάλλον, την οικονομία και την ζωή των κατοίκων.

- Καλούμε την πολιτεία να λάβει την γενναία και σοφή απόφαση να σταματήσει την πορεία του έργου πριν να είναι αργά και να επανεξετάσει το ζήτημα της ύδρευσης του Ηρακλείου, λαμβάνοντας υπόψη τις σύγχρονες αντιλήψεις, τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και τις θέσεις των κατοίκων.

ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ ΑΠΟΣΕΛΕΜΗ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ ΤΩΡΑ!