20/5/14

Η μέρα της βιοποικιλότητας

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιοποικιλότητας στις 22 Μαΐου και την ανοιξιάτικη εξόρμηση στον υγρότοπο των εκβολών του Αποσελέμη στις 21 Μαΐου, η Οικολογική Παρέμβαση Ηρακλείου τύπωσε σχετικό ενημερωτικό φυλλάδιο με το παρακάτω κείμενο:

Βιοποικιλότητα

Είναι η ποικιλία των έμβιων οργανισμών πάνω στη γη, η ποικιλία των μεταξύ τους σχέσεων (οικοσυστήματα) αλλά και των αντιληπτικών εικόνων (τοπία) που έχει ο άνθρωπος για το φυσικό περιβάλλον.


Η βιοποικιλότητα έχει 4 επίπεδα, το καθένα από τα οποία έχει διαφορετική σημασία αλλά στην πράξη, αποτελεί κομμάτι αναπόσπαστο ενός ενιαίου συνόλου:

Γενετική βιοποικιλότητα, δηλαδή το εύρος των κληρονομικών καταβολών ενός συγκεκριμένου είδους.

Βιοποικιλότητα των ειδών φυτών (χλωρίδας) και ζώων (πανίδας). Εκφράζεται συνήθως με το πλήθος των ειδών φυτών και ζώων που απαντούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων ή φυτοκοινωνιών (habitats). Εκφράζεται με το πλήθος των συνδυασμών ειδών φυτών και ζώων (οικοσυστημάτων) που συναντώνται σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Βιοποικιλότητα των τοπίων. Εκφράζεται με το πλήθος των τύπων τοπίων (αβιοτικών και βιοτικών στοιχείων) που εμφανίζονται σε μια περιοχή ή σε μια χώρα.

Συνέπειες από την εξαφάνιση των ειδών 

Η προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι ουσιώδους σημασίας για την ποιότητα ζωής, ακόμα και των ίδιων των ανθρώπων. Ο κίνδυνος αφανισμού ενός είδους, π.χ. της μεσογειακής φώκιας, ή ενός οικοτόπου, π.χ. των αμμοθινών, μπορεί να επηρεάσει την δική μας καθημερινότητα, σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο.

Η απώλεια βιοποικιλότητας σε ένα οικοσύστημα μπορεί να επιφέρει πολλαπλές καταστροφικές συνέπειες εξαιτίας των πολύπλοκων τροφικών σχέσεων μεταξύ των οργανισμών αλλά και της αλληλεπίδρασής τους με το περιβάλλον. Κάθε οργανισμός παίζει σημαντικό ρόλο στην ισορροπία του περιβάλλοντός του και στηρίζει τη βιωσιμότητα και άλλων μορφών ζωής. Κάθε αλλαγή που μπορεί να επηρεάσει ένα είδος είναι πιθανό να έχει επιπτώσεις σε ένα μεγάλο αριθμό αλληλεξαρτώμενων οργανισμών. Η απομάκρυνση για παράδειγμα της θαλάσσια βίδρας, ενός ανώτερου θηρευτή, έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται εντυπωσιακά οι πληθυσμοί των αχινών και να καταστρέφουν τα θαλάσσια λιβάδια, όπου εκεί ζει και αναπαράγεται μια μεγάλη ποικιλία ειδών.

Τα οικοσυστήματα που χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία ειδών, είναι περισσότερο παραγωγικά, πιο εύρωστα και με μεγάλη ικανότητα φυσικής προσαρμογής. Αυτά μπορούν να αποτελέσουν, και για τον άνθρωπο, μία φυσική ασπίδα προστασίας και ένα εργαλείο για την προσαρμογή στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Στις μέρες μας η βιοποικιλότητα μειώνεται με ταχύτατους ρυθμούς και οι υπηρεσίες που μας παρέχουν τα οικοσυστήματα όπως νερό, έδαφος, ξυλεία, τροφή κ.λπ. υποβαθμίζονται συνεχώς. Σήμερα, οι ρυθμοί εξαφάνισης των ειδών είναι περίπου εκατό φορές υψηλότεροι και προβλέπεται ότι θα επιταχυνθούν περισσότερο, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος να σημειωθεί ένα νέο φαινόμενο «μαζικής εξαφάνισης ειδών» από την εποχή των δεινοσαύρων. Περισσότερο από το 1/3 των ειδών που έχουν καταγραφεί απειλείται με εξαφάνιση και εκτιμάται ότι το 60% των οικοσυστημάτων της Γης υποβαθμίστηκαν κατά την τελευταία πεντηκονταετία.

Η ανθρωπότητα ήδη βιώνει το κόστος της μείωσης της βιοποικιλότητας, κυρίως στις φτωχές κοινωνίες, που η επιβίωσή τους εξαρτάται άμεσα από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων όπως για παράδειγμα η παράκτια αλιεία. Έχει υπολογιστεί πως η απώλεια των υπηρεσιών που προσφέρουν τα οικοσυστήματα μας κοστίζει 50 δισ. ευρώ κάθε χρόνο!

Οι κυριότερες, ανθρωπογενούς προέλευσης, απειλές για τη βιοποικιλότητα είναι οι εξής:
1. Η απώλεια, ο κατακερματισμός ή η μετατροπή ενδιαιτημάτων, για παράδειγμα εξαιτίας της άναρχης δόμησης ή της επέκτασης αγροτικής γης.
2. Η υπερεκμετάλλευση φυσικών πόρων και ειδών (π.χ. υπεραλίευση).
3. Η ρύπανση.
4. Η εισαγωγή και εξάπλωση εισβαλόντων ειδών.
5. Η επιταχυνόμενη, εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, κλιματική αλλαγή.

Έξι συνέπειες από τη συρρίκνωση της βιοποικιλότητας

Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των ειδών χλωρίδας και πανίδας που είτε έχουν αφανιστεί τα τελευταία χρόνια είτε φλερτάρουν σοβαρά με την προοπτική της εξαφάνισης προκαλούν δέος.

Το 2007 ακόμα, ο τότε υπουργός Περιβάλλοντος της Γερμανίας Σίγκμαρ Γκάμπριελ, είχε αναφερθεί σε προβλέψεις που έκαναν λόγο για εξαφάνιση του ενός τρίτου όλων των ειδών ως το 2050. Στις 10 Νοεμβρίου, η Διεθνής Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN) ενέταξε στον Ερυθρό Κατάλογο (Red List) περισσότερα από 62.000 είδη πανίδας και χλωρίδας που κινδυνεύουν με εξαφάνιση.

Ωστόσο, οι εξαφανίσεις ειδών, ακόμα και οι μαζικές, δεν αποτελούν πρωτοφανές φαινόμενο. Παρότι αυτές στις μέρες μας οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα -λαθροθηρία, καταστροφή βιοτόπων, ρύπανση και κλιματική αλλαγή- έχουν καταγραφεί μαζικές απομειώσεις της βιοποικιλότητας χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Το ερώτημα που τίθεται είναι, τι έχει να χάσει ο άνθρωπος αν «φτωχύνει» η βιοποικιλότητα: η απάντηση είναι πολλά:

1. Υψηλό οικονομικό κόστος
Το κόστος τεχνητής ανασύστασης φυσικών λειτουργιών όπως η επικονίαση, η άρδευση, η ανασύσταση των εδαφών θα ανερχόταν σε τρισεκατομμύρια. Μόνο η αποψίλωση των δασών σε όλο τον κόσμο υπολογίζεται ότι κοστίζει από 2 έως 5 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

2. Μειωμένη ασφάλεια τροφίμων
Η εισαγωγή νέων ειδών αυξάνει τον ανταγωνισμό με τα ενδημικά και συχνά οδηγεί στην εξαφάνιση τοπικών πληθυσμών. Αυτό συμβαίνει ακόμα και σε κτηνοτροφικές μονάδες όπου ξενικά είδη κτηνοτροφίας διώχνουν τα ντόπια. Αυτό συνεπάγεται περιορισμό του κτηνοτροφικού πληθυσμού γεγονός που τον καθιστά ποιο ευάλωτο σε ασθένειες, ξηρασία και αλλαγές κλιματικών συνθηκών.

3. Αυξημένη προσβολή από ασθένειες
Η μείωση της βιοποικιλότητας έχει δύο σημαντικές συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία και την εξάπλωση ασθενειών. Πρώτον, αυξάνει τον αριθμό των άρρωστων ζώων στους τοπικούς πληθυσμούς. Η έρευνα δείχνει πως τα είδη που είναι καλύτερα προσαρμοσμένα να επιβιώνουν σε περιχαρακωμένους βιότοπους είναι οι αποτελεσματικότεροι κομιστές παθογενών ιών. Όταν οι βιότοποι διασπώνται και μειώνονται σε μέγεθος, τα είδη αυτά αναμειγνύονται και προσβάλλουν τα υγιή που δεν φέρουν ασθένειες, ενώ οι άνθρωποι έρχονται σε συχνότερη επαφή μαζί τους.

4. Απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες
Το ζήτημα του καιρού δεν έχει να κάνει με το αν θα πάρουμε ομπρέλα ή όχι, αλλά είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για ολόκληρες αγροτικές -και όχι μόνο- κοινωνίες σε όλο τον κόσμο. Η αλλαγή των κλιματικών συνθηκών συνεπάγεται ξηρασίες, καταστροφές και ξεριζωμό για δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπων.

5. Κόστος σε ανθρώπινες ζωές
Από τη διατήρηση της βιοποικιλότητας εξαρτάται η ζωή αλιέων, αγροτών κλπ. Η επιβίωση του ανθρώπου είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με τα οικοσυστήματα που τον περιβάλλουν.

6. Απώλεια της εικόνας της Φύσης
Η φύση δεν είναι κάτι μη χειροπιαστό για το οποίο διαβάζουμε στα βιβλία και τις εγκυκλοπαίδειες. Όταν θα έχουμε καταστρέψει το φυσικό περιβάλλον και στρέψουμε το βλέμμα από την οθόνη του υπολογιστή, τι θα έχει απομείνει;


Για να κατεβάσετε το έντυπο πατήστε ΕΔΩ.