Το νερό είναι ένας θεμελιώδης πόρος για τη ζωή στον πλανήτη μας. Μπορούμε να πούμε μεταφορικά πως είναι «το αίμα της Γης». Ακολουθεί μια συνεχή κυκλική πορεία γνωστή ως «ο κύκλος του νερού». Από τη θάλασσα, τα ποτάμια, τις λίμνες και τη διαπνοή των φυτών εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα και σχηματίζει τα σύννεφα. Μέσω της βροχής και του χιονιού επιστρέφει στη γη, εμπλουτίζοντας διαρκώς τις αποθήκες νερού είτε τις υπόγειες μέσα στο έδαφος που ονομάζουμε υδροφορείς, είτε τις επιφανειακές όπως τη θάλασσα, τα ποτάμια και τις λίμνες. Το νερό που περισσεύει ρέει στη θάλασσα και τις λίμνες παρασύροντας και τροφή για τους θαλάσσιους οργανισμούς. Έτσι εξασφαλίζεται μια πλανητική ισορροπία. Επομένως, την επόμενη φορά που θα ακούσετε έναν πολιτικό να λέει πως δεν πρέπει να χάσουμε «ούτε μια σταγόνα στη θάλασσα» μπορείτε απλά να γελάσετε.
Από όλο αυτό το νερό στον πλανήτη μόνο το 2,5% είναι «γλυκό» και βρίσκεται κυρίως στους πάγους και στα υπόγεια ύδατα. Το πόσιμο νερό είναι ακόμα λιγότερο, ωστόσο θεωρητικά το πόσιμο νερό είναι ανανεώσιμος πόρος και είναι αρκετό για όλους.
Που βρίσκεται λοιπόν το πρόβλημα ώστε σήμερα να μιλάμε για υδατική κρίση ή να λέμε ότι ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει για τον έλεγχο του νερού; Το πρόβλημα βρίσκεται:
- στην υπερκατανάλωση του νερού από τον άνθρωπο για τη σύγχρονη καθημερινότητα, την αγροτική παραγωγή και την καλλιέργεια ζωοτροφών,
- στη ρύπανση και τη μόλυνση του νερού από τις πόλεις και τη βιομηχανία,
- στην ανομβρία σε κάποιες περιοχές, που εντείνεται λόγω κλιματικών αλλαγών,
- στην εκτροπή του νερού από τα οικοσυστήματα και
- στην άνιση κατανομή του νερού σε σχέση με τη συγκέντρωση του αυξανόμενου πληθυσμού στον πλανήτη.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό και πάνω από τρία δισεκατομμύρια έχουν ανεπαρκή ποσότητα πόσιμου νερού. Οκτώ εκατομμύρια ανθρώπων πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες λόγω έλλειψης νερού (μεταξύ αυτών 1,5 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών). Και αυτοί οι αριθμοί μεγαλώνουν αντί να μειώνονται!
Η ιδιωτικοποίηση του νερού
Καταλαβαίνουμε λοιπόν πολύ καλά ότι το νερό είναι ένα φυσικό αγαθό, τόσο πολύτιμο για κάθε ζώντα οργανισμό, όπως ο αέρας. Για την κοινωνία των ανθρώπων είναι ένα κοινωνικό αγαθό που δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί εμπόρευμα. Εμπορική αξία μπορεί να έχει ο σωλήνας, η δεξαμενή του νερού, η υπηρεσία μεταφοράς αλλά ποτέ το ίδιο το νερό.
Η ιδιωτικοποίηση του νερού δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο θα πίστευε κανείς. Παγκοσμίως, μόνο το 10% των επιχειρήσεων ύδρευσης ανήκει σε ιδιώτες. Και αυτό διότι το νερό έχει χαμηλή τιμή και δεν προσφέρεται για κερδοσκοπία. Συγχρόνως αποτελεί και ένα «δημόσιο αγαθό», δηλαδή δεν είναι ατομική υπόθεση του κάθε καταναλωτή αλλά ολόκληρης της κοινωνίας διότι έτσι εξασφαλίζεται από το κράτος η δημόσια υγεία.
Μετά το 1990 με τις οδηγίες και τα μνημόνια του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας υπήρξε μια γενικευμένη τάση για την συνολική ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων ύδρευσης. Όπως συμβαίνει με όλες τις ιδιωτικοποιήσεις των δημόσιων υπηρεσιών, προκειμένου να δικαιολογηθεί, θα χρειαστεί να προηγηθεί η συστηματική υποβάθμιση και η δυσφήμιση του δημοσίου συστήματος ύδρευσης από τις νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις (είναι ενδιαφέρον εδώ να δούμε πως επωφελείται από αυτό η αγορά εμφιαλωμένου νερού αφού κάθε χρόνο πωλούνται 200 δισεκατομμύρια μπουκάλια με κέρδη 60 δισ. €).
Ωστόσο, όλες οι ιδιωτικοποιήσεις που έγιναν αυτήν την περίοδο απέτυχαν να φέρουν κέρδη στις πολυεθνικές εταιρείες διότι η συντήρηση των υποδομών αποδείχτηκε πολύ ακριβή και παράλληλα οι κοινωνικές αντιδράσεις δεν επέτρεπαν την αύξηση της τιμής του νερού. Παντού, όπου υπήρξε ιδιωτικοποίηση, αυτή συνοδεύθηκε από υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, αύξηση των απωλειών από τα δίκτυα, υποβάθμιση των υποδομών και αύξηση των τιμών. Από μια έρευνα στις ΗΠΑ προέκυψε ότι έπειτα από 20 χρόνια ιδιωτικοποίησης, οι τιμές αυξήθηκαν 3 φορές πάνω από τον πληθωρισμό και οι λογαριασμοί νερού των νοικοκυριών κατά μέσο όρο τριπλασιάσθηκαν στα πρώτα 10 χρόνια. Το αποτέλεσμα αυτής της αποτυχίας ήταν στους μεγάλους δήμους των αναπτυγμένων κρατών οι επιχειρήσεις ύδρευσης να επιστρέψουν σταδιακά πίσω στο δημόσιο.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πολυεθνικές εταιρείες ενδιαφέρονται πλέον μόνο για τη διαχείριση κερδοφόρων υπηρεσιών (όπως της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης) και τη συλλογή των εσόδων από τους λογαριασμούς, αφήνοντας τη συντήρηση και επέκταση των πανάκριβων υποδομών στο κράτος και στους δήμους. Οι ιδιωτικοποιήσεις του νερού επιβάλλονται σήμερα μόνο σε καταχρεωμένες χώρες με δυσλειτουργικά κράτη οι οποίες κάνουν περικοπές στον κρατικό μηχανισμό και γι' αυτό αδυνατούν μετά να ελέγξουν τους ιδιώτες.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το συνεταιριστικό μοντέλο διαχείρισης του νερού είναι αρκετά διαδεδομένο και επιτυχημένο. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτελούν οι εμβληματικοί συνεταιρισμοί της Σάντα Κρουζ στην Βολιβία και του Μπουένος Άιρες στην Αργεντινή. Από αυτούς εμπνεύστηκε η συνεταιριστική κίνηση 136 στη Θεσσαλονίκη που πάλεψε για να περάσει στα χέρια των δημοτών το 51% της ΔΕΥΑΘ, αντί στους ιδιώτες. Η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει σε έκθεση του 2006 ότι το συνεταιριστικό μοντέλο έχει πλεονεκτήματα σε σχέση με το ιδιωτικό και το δημόσιο: Ιδιοκτήτες και πελάτες είναι οι ίδιοι, δεν έχουν σκοπό το κέρδος και έχουν μεγάλη ευελιξία στις αποφάσεις με αποτέλεσμα την παροχή βιώσιμων υπηρεσιών σε προσιτές τιμές. Υπάρχουν χιλιάδες παραδείγματα αστικών ή αγροτικών συνεταιρισμών νερού, στις ΗΠΑ 3300, στον Καναδά 200, στη Λατινική Αμερική (οι μεγαλύτεροι στο κόσμο σε Χιλή, Κολομβία, Βραζιλία, Αργεντινή, Μεξικό και Βολιβία) και την Ευρώπη (Φινλανδία 1400, Δανία 2500, Αυστρία 5000 κ.ά.).
Ο ΟΗΕ και η Ευρώπη για το δικαίωμα στο νερό
- Το 2000 εκδόθηκε η Ευρωπαϊκή Οδηγία-Πλαίσιο περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ), η οποία μεταξύ άλλων καθόρισε ότι το νερό δεν είναι εμπορικό προϊόν αλλά θα πρέπει να θεωρείται κληρονομιά, προέτρεψε τις χώρες να παρέχουν υπηρεσίες ύδατος σε λογική τιμή, όρισε να γίνεται η διαχείριση του νερού ανά υδρογεωλογική λεκάνη και ενθάρρυνε όλους τους πολίτες να συμμετέχουν στην προστασία και τη διαχείρισή του. Η Ελλάδα εναρμόνισε το Εθνικό Δίκαιο με την Οδηγία το 2003 αλλά δεν εφάρμοσε ποτέ ορθά την Οδηγία, άργησε να καθορίσει τις λεκάνες απορροής και το έκανε με στρεβλό τρόπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Κρήτη.
- Το 2010 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο αναγνώρισε την πρόσβαση σε ασφαλές και καθαρό πόσιμο νερό και αποχέτευση ως ανθρώπινο δικαίωμα και προβλέπει την πρόσβαση όλων των πολιτών σε νερό για προσωπική και οικιακή χρήση, το οποίο πρέπει να είναι καλής ποιότητας, ασφαλές, προσιτό από πρακτική και οικονομική άποψη, επαρκές και αποδεκτό. Σε μεταγενέστερη σύσταση ο ΟΗΕ προβλέπει ότι τα τιμολόγια ύδρευσης πρέπει να αντιστοιχούν, ως ανώτατο όριο, στο 3% του οικογενειακού εισοδήματος.
- Το 2012, με αφορμή το 6ο Παγκόσμιο Φόρουμ Νερού, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δήλωσε ότι το νερό είναι κοινός πόρος της ανθρωπότητας και η πρόσβαση στο πόσιμο νερό είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
- Το 2013, σχεδόν 2 εκατομμύρια πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης γράφηκαν στην Πρωτοβουλία (ECI) Right2Water για την έξοδο του νερού από την αγορά και τον αποκλεισμό του κέρδους από αυτό το αγαθό. Το αποτέλεσμα ήταν το Ευρωκοινοβούλιο να εκδώσει το 2015 ψήφισμα για την αναγνώριση της πρόσβασης στο πόσιμο νερό και στην αποχέτευση ως ανθρώπινο δικαίωμα που θα διασφαλίζεται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και για την εξαίρεση των υπηρεσιών ύδρευσης από τις συμβάσεις παραχώρησης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανταποκρίθηκε χλιαρά με μια Οδηγία για το πόσιμο νερό η οποία τουλάχιστον έθετε ως στόχο υψηλή ποιότητα του νερού βρύσης σε ολόκληρη την ΕΕ.
- Φέτος, ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για το Δικαίωμα στο Νερό κατάγγειλε την είσοδο του νερού ως εμπόρευμα στο χρηματιστήριο της Wall Street. Με αφορμή αυτή την καταγγελία, το Ευρωπαϊκό Κίνημα Νερού (EWM) ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να απορρίψει επίσημα την εισαγωγή του νερού στα χρηματιστήρια, να περάσει στην ευρωπαϊκή νομοθεσία το ψήφισμα του ΟΗΕ του 2010 και το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2015 για το νερό ως ένα αναφαίρετο κοινό αγαθό, να αποτρέψει την αρπαγή των πηγών νερού και να στρέψει επενδύσεις για τη δραστική μείωση των διαρροών από τα δίκτυα και την ερημοποίηση των εδαφών.
Τα κινήματα για το νερό στην Ελλάδα
Στη χώρα μας, παρά την επιταγή των μνημονίων για την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης είχαμε την απόφαση σταθμό (1906/14) της Ολομέλειας του ΣτΕ που έκρινε ως αντισυνταγματική την ένταξη ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στο ΤΑΙΠΕΔ και τις αποφάσεις του Δ’ Τμήματος του ΣτΕ (1223 & 1224/20) που έκριναν ως αντισυνταγματική την ένταξη ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στο Υπερταμείο. Οι αποφάσεις αυτές ήταν αναμφίβολα μια νίκη των κινημάτων των πολιτών για το νερό.
Πέρυσι το Δεκέμβριο έγινε η 5 Πανελλαδική Συνάντηση κινημάτων και συλλογικοτήτων για το νερό που επικεντρώθηκε στην υπεράσπιση του νερού ως ανθρώπινο δικαίωμα. Η Συνάντηση ζήτησε, μεταξύ άλλων, να κατοχυρωθεί συνταγματικά ο δημόσιος χαρακτήρας των οργανισμών ύδρευσης - αποχέτευσης, ενώ επισημάνθηκαν μερικά πολύ σημαντικά ζητήματα που αφορούν το νερό:
Την προσπάθεια της κυβέρνησης να ιδιωτικοποιήσει έμμεσα το νερό αναθέτοντας τη διαχείρισή του μέσω ΣΔΙΤ σε ιδιώτες, καθώς και τον κίνδυνο της ιδιωτικοποίησης των ΔΕΥΑ σε περίπτωση υλοποίησης της συνένωσής τους και την εκτέλεση των έργων τους με ΣΔΙΤ.
Τις σημαντικές επιπτώσεις στα υδάτινα συστήματα από τις αντιπεριβαλλοντικές πολιτικές όλων των κυβερνήσεων με αποκορύφωμα τον περιβαλλοντοκτόνο νόμο Χατζηδάκη
Το ότι η διαχείριση του νερού θα πρέπει να γίνεται με τοπικούς φορείς όπως οι ΟΕΒ και οι ΔΕΥΑ ανά πραγματική λεκάνη απορροής ή υδατικό διαμέρισμα και όχι με συγκέντρωση της διαχείρισης κεντρικά (όπως με τον Οργανισμό Ανάπτυξης Κρήτης).
Την ανάγκη να σταματήσει η καταστροφή των ποταμών, ρεμάτων και υγροτόπων της χώρας από εγκιβωτισμούς, φράγματα και ρύπανση. Να προχωρήσει η οριοθέτησή τους με στόχο την προστασία τους από αυθαίρετη δόμηση, μπαζώματα και καταπατήσεις, διότι έχουν ζωτική σημασία για τη βιοποικιλότητα, την υγεία του περιβάλλοντος και την αντιπλημμυρική προστασία.
Τη στήριξη των πολιτικών επιστροφής στο καλής ποιότητας νερό της βρύσης σε αντίθεση με την εξάπλωση της βιομηχανίας εμφιάλωσης.
Οι συλλογικότητες και τα κινήματα που συμμετείχαν στην Πανελλαδική Συνάντηση θεωρούν αναγκαία την διεύρυνση και εμβάθυνση της δικτύωσης και αλληλοϋποστήριξης κινημάτων και συλλογικοτήτων ώστε να δημιουργηθεί μια ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΣΠΙΔΑ για την προστασία του νερού, ως φυσικού και κοινού αγαθού, σε όλη την Ελλάδα. Ο αγώνας για το νερό είναι αγώνας για ελευθερία, δημοκρατία, προστασία του περιβάλλοντος, είναι αγώνας για την ίδια την ζωή.
Ο Αποκόρωνας
Κάποτε, όχι πολλές δεκαετίες πίσω, όλα τα χωριά είχαν αυτόνομη ύδρευση και άρδευση, με τις βρύσες τους και τις στέρνες. Αυτό άλλαξε όταν σταδιακά εγκαταστάθηκαν κεντρικά δίκτυα ύδρευσης που έφεραν καθαρό νερό σε κάθε σπίτι και σε κάθε καλλιέργεια. Στη δεκαετία του '80 στους μεγάλους δήμους της χώρας ιδρύθηκαν με νόμο οι Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης και Αποχέτευσης. Η Επαρχία του Αποκόρωνα -και ο σημερινός Καλλικρατικός δήμος- έμειναν στις εξαιρέσεις αφού η διαχείριση των νερών του ανατέθηκε στον ΟΑΔΥΚ (Οργανισμός Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης) που διαχειριζόταν τα νερά όλης της Δυτικής Κρήτης. Ο έλεγχος των τοπικών νερών και των δικτύων απομακρύνθηκε ακόμα περισσότερο από τα χέρια των δημοτών όταν τον ΟΑΔΥΚ (και τον ΟΑΝΑΚ, την ΕΥΔΕ Αποσελέμη και ΕΥΔΕ ΒΟΑΚ) τα αφομοίωσε ο ΟΑΚ (Οργανισμός Ανάπτυξης Κρήτης) μια δημόσια εταιρία που διαχειρίζεται τις υποδομές του νερού ύδρευσης και άρδευσης και την κατασκευή του ΒΟΑΚ.
Είναι προφανές ότι πρέπει να υπάρχει μια δίκαιη διαχείριση των νερών σε επίπεδο Κρήτης ώστε όλοι οι πολίτες να έχουν ίση μεταχείριση όσον αφορά την πρόσβαση σε καθαρό, επαρκές και οικονομικό νερό. Κανείς δεν αρνείται να μοιραστεί το νερό που πηγάζει από τον τόπο του αρκεί αυτό να γίνεται με βιώσιμο τρόπο, να συνοδεύεται με μέτρα εξοικονόμησης (όχι με διαρροές πάνω από 50% στις πόλεις!) και με ταυτόχρονη οικολογική προστασία των πηγών και των οικοσυστημάτων. Για παράδειγμα, το να μεταφέρονται τεράστιες ποσότητες νερού από μια υδατική λεκάνη σε μια άλλη, όπως στην περίπτωση του Πλατύ ποταμού, έχει δραματικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στα κατάντι οικοσυστήματα που στερούνται το νερό. Αρνητικό είναι, εξάλλου, το γεγονός ότι η διαχείριση του νερού όλης της Κρήτης βρίσκεται στα χέρια μιας και μόνο εταιρείας. Και αυτό, πρώτον διότι οι αποφάσεις λαμβάνονται μακριά από τους ενδιαφερόμενους πολίτες και καλλιεργητές με διαφορετικά κριτήρια και δεύτερον, διότι η συγκέντρωση του ελέγχου αποτελεί την προϋπόθεση για την ιδιωτικοποίηση του νερού. Ανάλογο πρόβλημα θα προκύψει και με τη συνένωση των ΔΕΥΑ που επιχειρείται από την κυβέρνηση.
Σήμερα η διαχείριση των νερών του Αποκόρωνα βρίσκεται σε προβληματική κατάσταση. Έλλειψη νερού τους καλοκαιρινούς μήνες, προβλήματα στην ποιότητα του νερού αλλά και αδικαιολόγητες αυξήσεις. Αυτό που είναι αναγνωρισμένο πανανθρώπινο δικαίωμα, η πρόσβαση σε καθαρό, επαρκές και οικονομικά προσιτό νερό, το στερούνται οι δημότες του Αποκόρωνα, που τυχαίνει να είναι η πιο πράσινη επαρχία της Κρήτης.
Το τι πρέπει να γίνει είναι γνωστό σε όλους: Τακτικός καθαρισμός και συντήρηση των πηγών και των δεξαμενών, αντικατάσταση και συντήρηση του δικτύου και αξιόπιστος διαφανής έλεγχος της ποιότητας των νερών. Χρειάζεται γενικότερα μια σύγχρονη και βιώσιμη διαχείριση της ύδρευσης, της άρδευσης και της αποχέτευσης σε όλα τα χωριά. Για να γίνουν όμως όλα αυτά πραγματικότητα χρειάζεται να περάσει ο έλεγχος των υδάτων του Αποκόρωνα, από ένα απομακρυσμένο κέντρο αποφάσεων που έχει διαφορετικούς στόχους, στα χέρια των ίδιων των δημοτών. Κι όπως έχει αποδειχτεί, δεν αρκεί να βασιζόμαστε σε ένα Δημοτικό Συμβούλιο που δέχεται πιέσεις από παντού, χρειάζεται πρώτα από όλα οι δημότες να δείξουν την αποφασιστικότητά τους για λυθεί το πρόβλημα.
Το κείμενο αυτό αποτέλεσε εισήγηση του Αριστείδη Παπαδάκη εκ μέρους της ΟΠΗ στις προφεστιβαλικές εκδηλώσεις για το 1o Φεστιβάλ Νερού στον Αποκόρωνα, 18-19 Σεπτεμβρίου 2021.
Πηγές: https://symmaxianerou.blogspot.com/p/blog-page_52.html